İbn-i Sina Nasıl Beslenirdi / Yemek, sadece bedenin değil, aklın ve ruhun da yakıtıdır. Bu gerçeği bin yıl önce fark eden büyük bilge İbn-i Sina, beslenmeyi yalnızca biyolojik bir zorunluluk olarak değil, insanın varlık dengesinin temel direği olarak görmüştür. Ona göre yanlış beslenme, yalnızca mideyi değil, zihni de karartır. Çünkü akıl, temiz bir bedende, dengeli bir ruh hâlinde gelişir. Bugün modern tıbbın “bağırsak-beyin ekseni”, “mikrobiyota dengesi” veya “anti-inflamatuar beslenme” gibi kavramlarla anlattığı birçok gerçek, İbn-i Sina’nın asırlar önce “ölçü, denge ve itidal” prensipleriyle ortaya koyduğu bu öğretilerde saklıdır.
Beslenme ve Sağlık Konusunda İbn-i Sina’yı Neden Dinlemeliyiz?
İbn-i Sina Nasıl Beslenirdi / İbn-i Sina’nın en çok bilinen eseri el-Kanun fi’t-Tıbb, yalnızca bir tıp kitabı değil, insanın yaşam felsefesine dair bir rehberdir. Burada beslenme, hastalıkların önlenmesinde en önemli tedbir olarak görülür. “Gıdayı ilaca dönüştür, ilacı gıdadan ayırma” sözüyle, modern beslenme biliminin temellerini atar.
İbn-i Sina’ya göre:
Bir – Ölçülü Beslenme: “Az yemek uzun ömrün sırrıdır.” der. Mideyi tam doldurmak yerine üçte birini boş bırakmak gerektiğini vurgular. Bu ilkesini şu sözle özetler:
“Tıp ilmini iki sözde topluyorum: Yediğin zaman az ye; yedikten sonra 4-5 saat daha yeme. Şifa hazımdadır.”
Bu öğüt, yalnızca mide sağlığı için değil, zihinsel berraklık ve ruhsal denge için de bir rehberdir. Günümüzde bu yaklaşım, intermittent fasting (aralıklı oruç) ve kalori kısıtlaması modelleriyle bilimsel olarak doğrulanmıştır.
İki – Zamanlama Bilinci: Sindirim, bedenin en çok enerji harcadığı süreçtir. Bu yüzden gece geç saatlerde yemek yemek aklın faaliyetini ağırlaştırır. Modern araştırmalar da biyolojik ritim kavramıyla aynı sonuca ulaşmıştır: Gece yenen yemekler insülin direncini artırır.
Üç – Doğal ve Mevsimsel Beslenme: İbn-i Sina, doğanın insana sunduğu gıdaları “mevsimsel denge yasası” olarak yorumlar. Yazın serinletici, kışın ısıtıcı yiyecekleri tercih etmek; bedenin tabiatla uyumunu korur.
Dört – Zihin-Beden İlişkisi: Yediğimiz her şeyin ruh hâlini etkilediğini söyler. Ağır, yağlı ve düzensiz gıdalar zihinsel bulanıklığa neden olur. Bu yaklaşım, günümüzde “beslenme psikiyatrisi” alanında yeniden keşfedilmektedir.
İbn-i Sina, ayrıca yemek yerken ruhsal dinginlik, nimeti verene şükür ve nimetin sofraya gelmeden ve geldikten sonra bedendeki yolculuğunu tefekkür etmek; yani farkındalık hâlinde bulunmayı öğütler. Ona göre aceleyle yemek, bedeni doyurabilir ama ruhu aç bırakır.
Sonuç
İbn-i Sina Nasıl Beslenirdi / İbn-i Sina’nın beslenme ilkeleri, çağları aşan bir bilgelik taşır. Modern bilim, bugün onun sezgisel olarak fark ettiği bu denge yasalarını deneysel verilerle doğrulamaktadır. Yalnızca “ne” yediğimiz değil, “nasıl” yediğimiz de yaşam kalitemizi belirler. Ölçü, zamanlama, doğallık ve farkındalık… Bu dört ilke, hem fiziksel sağlığın hem zihinsel berraklığın, hem maneviyat kapılarının anahtarıdır. İbn-i Sina bize, tıbbın aslında bir yaşam ahlâkı olduğunu hatırlatır.
Kavramsal Bakış – İbn-i Sina dört kavram üzerinde yaşamıştır: Ölçülü yemek, Zamanında yemek, Doğal olanı yemek, Şükür nimeti üzerinden Mün’im’in (nimeti verenin) farkında olmak.
Kaynaklar
İbn Sînâ. el-Kanûn fi’t-Tıbb (Tıbbın Kanunu). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
– Beslenmenin hastalıkların önlenmesindeki rolünü açıklayan klasik kaynak.
İbn Sînâ. Kitâbü’ş-Şifâ. (Ruh, akıl ve beden ilişkisini ele aldığı felsefi külliyat). Nşr. M. Anawati, K. G. Anawati, 1952.
Nasr, Seyyed Hossein. Science and Civilization in Islam. Harvard University Press, 1968.
– İbn-i Sina’nın tıbbı bir yaşam felsefesi olarak nasıl kurduğunu modern bilim perspektifinde inceler.
Gutas, Dimitri. Avicenna and the Aristotelian Tradition: Introduction to Reading Avicenna’s Philosophical Works. Leiden: Brill, 1988.
– İbn-i Sina’nın denge ve ölçü kavramlarının Aristotelesçi kökenlerini analiz eder.
Erol, Fatih. “İbn Sînâ’da Sağlık ve Beslenme Anlayışı.” İslam Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2021, 7(2): 115–132.
– İbn-i Sina’nın beslenme prensiplerinin modern tıp açısından değerlendirilmesi.
Craig, Winston J. “Nutrition and Well-being: Ancient Wisdom and Modern Science.” Journal of Nutrition & Health Sciences, 2019, 6(3): 1–6.
– Geleneksel bilgelik ile çağdaş beslenme bilimi arasındaki köprü.
Gunderson, Michelle. “Mindful Eating and the Gut-Brain Connection.” Frontiers in Psychology, 2022, 13: 899233.
– Zihin-beden ilişkisinin beslenme üzerinden açıklanması.
Karataş, Ahmet. İbn Sînâ’da Ruh-Beden Dengesi ve Modern Tıpla Kesişim Noktaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 2020.
Nursi, B.S. (1959). Lem’alar; 19. Lem’a, İktisad Risalesi.
