Ömür Boyu Öğrenme – Bilgi hızla değişirken öğrenme neden bitmez? Merak, hata, motivasyon ve nörobilim verileri ışığında ömür boyu öğrenmenin psikolojisi ve eğitime yansımalarını bizimle takip edin. “Neden” diyorsanız okumaya devam edin:
Bilgi artık birikmiyor; dönüşüyor.
Bugün doğru kabul edilen bir bilgi, birkaç yıl sonra eksik; birkaç ay sonra ise işlevsiz hâle gelebiliyor. Bu hız karşısında asıl soru şudur:
Bilgi bu kadar değişirken insan öğrenmeyi nasıl sürdürecek?
Modern eğitim sistemleri hâlâ “bitmiş bilgi” üretmeye çalışıyor. Oysa çağımız, bitmeyen bir öğrenme becerisi talep ediyor. Ömür boyu öğrenme artık bir tercih değil; zihinsel hayatta kalma becerisidir.
21. yüzyıl teknolojik değişim, bilgi üretim ritmini öylesine hızlandırdı ki artık “bir kere öğrenip bitirmek” fikri bilimsel olarak sürdürülebilir değil. İnsan, bilgi üretim sürecinin ortasında, hatta bazen önünde yer alabilmek için öğrenmeyi ömür boyu devam eden bir süreç olarak benimsemek zorunda. Bu, yalnızca eğitim sistemlerine değil; bireysel zihinsel gelişim pratiklerine de bir çağrıdır.
Bu makale sınırsız öğrenme fırsatlarıyla yüz yüze gelen modern insana mütevazi bazı önermelerde bulunmaktadır.
Öğrenmenin Amacı Değişti: Bilgi Değil, Öğrenme Becerisi
Ömür Boyu Öğrenme – Eğitimin temel hedefi artık yalnızca bilgi öğretmek olamaz. Çünkü bilgiye erişim hiç olmadığı kadar kolay. Asıl mesele, bilgi değiştiğinde ne yapacağını bilen bir zihin inşa etmektir.
Eğitim bilimlerinde son yıllarda yapılan çalışmalar, yaşam boyu öğrenme eğilimi yüksek bireylerin:
-
Değişime daha hızlı uyum sağladığını,
-
Bilişsel esnekliklerinin daha güçlü olduğunu,
-
Mesleki tükenmişlik risklerinin daha düşük olduğunu
göstermektedir.
Bu durum öğrenmenin bir sonuç değil, bir süreç becerisi olduğunu açıkça ortaya koyar.
Merak: Öğrenmenin İçsel Yakıtı
Ömür Boyu Öğrenme – Merak, öğrenmenin duygusal altyapısıdır. Nörobilimsel araştırmalar, merak duygusu aktive olduğunda beynin ödül sistemiyle (özellikle dopamin salgısı yoluyla) öğrenmeyi desteklediğini göstermektedir. Merak edilen bilgi, yalnızca öğrenilmez; beyinde iz bırakır.
Merak, insanın doğasında var olan bir güçtür. Doğumdan itibaren çevresini sorgulayan, “neden?” diyen çocuk zihni, merakın etkin olduğu bir öğrenme süreci yaşar. Nörobilimsel çalışmalar da merakın öğrenmeyi artıran nöro-biyolojik etkilerini destekliyor: Beyin, yeni, beklenmedik veya şaşırtıcı uyaranlara karşı dopamin salgılayarak ödüllendirme mekanizmasını tetikler ve bu durum öğrenmenin daha etkili olmasını sağlar.
Bu nedenle:
-
Soru soran çocuk susturulmamalı,
-
“Bilmiyorum” cevabı öğrenmenin sonu değil, başlangıcı sayılmalı,
-
Öğrenme, cevaplarla değil iyi sorularla ilerlemelidir.
Merak bastırıldığında öğrenme yüzeyselleşir; teşvik edildiğinde ise derinleşir.
Hata Yapmadan Öğrenme Olmaz
Hata, modern eğitimde çoğu zaman bir kusur olarak görülür. Oysa öğrenme psikolojisi bize şunu söylüyor:
Hata yapmayan zihin, risk almaz; risk almayan zihin öğrenmez.
Araştırmalar, hata sonrası yapılan geri bildirimlerin öğrenmeyi güçlendirdiğini ve kalıcılığı artırdığını göstermektedir. Beyin, “yanlış” deneyimini bir tehdit değil, düzeltme fırsatı olarak algıladığında öğrenme derinleşir.
Bu yüzden güvenli öğrenme ortamları:
-
Utandırmaz,
-
Etiketlemez,
-
Yanlışı cezalandırmaz; aksine yanlıştan düşünce üretir.
Öğrenme Taklitle Başlar: Model Olmanın Gücü
Çocuklar ve gençler, söyleneni değil; görüleni öğrenir.
Eğer yetişkinler:
-
Okuyorsa,
-
Soru soruyorsa,
-
“Hâlâ öğreniyorum” diyebiliyorsa,
çocuklar öğrenmenin bitmeyen bir süreç olduğunu içselleştirir.
Sosyal öğrenme kuramları, rol modelin öğrenme davranışları üzerindeki etkisini açıkça ortaya koymaktadır. Bu nedenle öğrenme kültürü, sınıfta değil; insanda başlar.
Motivasyon: Ezberden Daha Güçlü Bir Değişken
Ömür Boyu Öğrenme – Bilgiyi ezberlemek mümkündür; ama motivasyon olmadan öğrenme sürdürülemez.
İçsel motivasyon, öğrenmenin yakıtıdır. İlgi duyulan bir konu, daha uzun süre zihinde kalır; daha fazla çaba doğurur.
Eğitim araştırmaları, öğrenme sürecini yöneten bireylerin (öğrenen özerkliği) yaşam boyu öğrenmeye daha yatkın olduğunu göstermektedir. Kendi öğrenmesini planlayan, değerlendiren ve yöneten birey, değişen bilgi karşısında savrulmaz.
Yaşla Birlikte Öğrenme Biter mi?
Yaygın bir yanılgı şudur: “Öğrenme gençlik işidir.”
Oysa araştırmalar, yaş ilerledikçe yüzeysel merak azalabilse de anlam arayışına dayalı merakın arttığını göstermektedir. Bu da öğrenmenin yaşla değil, niyetle ilişkili olduğunu ortaya koyar.
Yaşla Birlikte Merak Azalır mı, Artar mı?
Ömür Boyu Öğrenme – Bir başka bilimsel bulgu da önceki varsayımların aksine merakın yaşla birlikte azalmak zorunda olmadığını gösteriyor: belirli bir yaşam döneminde genel merak azalabilirken, “anlamlı merak” yaşla beraber artış gösterebilmektedir. Bu durum, öğrenmenin yaşamın her evresinde sürdürülebilir ve hatta zamanla daha derin hale gelebileceğini bize işaret ediyor. The
Ömür boyu öğrenme, genç kalma projesi değil; zihni diri tutma sorumluluğudur.
Sonuç: Öğrenme Bir Yaşam Biçimidir.
Ömür Boyu Öğrenme – Günümüz dünyasında bilgi değişirken insanın öğrenmeyi keşfetmesi, öğrenmeyi yaşam biçimine dönüştürmesi, sadece bireysel başarıyı değil, zihinsel esnekliği, duygusal dengeyi ve sosyal becerileri de besler. Merakın tetiklendiği, hatanın öğrenme fırsatı olarak görüldüğü ve bireyin kendi öğrenme sürecinde aktif olduğu ortamlar, yalnızca eğitim için değil; hayat için öğrenen bireyler yetiştirir.
Sonuç olarak: Öğrenme bir süreç olarak hayatın kendisine yayılmalı; hedef, sınav puanı değil sorgulayan, merak eden ve değişime uyum sağlayabilen bilinçli bireyler yetiştirmek olmalıdır.
Bilgi değişmeye devam edecek.
Meslekler dönüşecek.
Doğrular yeniden yazılacak.
Bu değişim karşısında güçlü olanlar, en çok bilenler değil; öğrenmeye devam edebilenler olacaktır.
Ömür boyu öğrenme;
-
Merakla beslenir,
-
Hatalarla olgunlaşır,
-
Anlamla derinleşir.
Ve ancak bu şekilde insan, hızlanan dünyada kendisi olarak kalabilir.
Bilimsel ve Deneysel Kaynaklar
-
Immordino-Yang, M. H. – Emotions, Learning, and the Brain
-
Damasio, A. – Descartes’ Error
-
Biesta, G. – Good Education in an Age of Measurement
-
Bruner, J. – The Process of Education
-
Yaşam boyu öğrenme ve öğrenen özerkliği üzerine güncel eğitim araştırmaları (DergiPark, ERIC)
