Beyin hakkında bilinmesi gereken 21 çerez bilgi / Bina temizlik sorumlusunun eşi Hüsniye ortaokulu dşarıdan bitirmeye çalışıyordu. O gün fen bilgisi sözlü sınavına girmişti. Komisyon Hüsniye’ye Fen Bilgisi’nden şöyle bir soru sordu: “Beyin Ne İş yapar?”
Hüsniye heyecanla, bir çırpıda cevap verdi: “Beyim bizim apartmanın görevlisidir.”
***
İnsan beyni, yaklaşık ortalama 100 milyar nöronun kusursuz bir orkestrasyonu gibidir. Evrenin en karmaşık yapılarından biri olan bu organ, kimliğimizi, düşüncelerimizi, hislerimizi ve davranışlarımızı şekillendirir. Beynin bilinmeyen yönlerini keşfetmek, hem sağlığımız hem de zihinsel kapasitemiz için hayati bir adımdır.
İşte beynin gizemli dünyasından 21 gerçek…
1. Çoklu görev yapmak imkansızdır.
Çoklu görev yaptığımızı düşündüğümüzde, aslında beynimiz hızla bağlam değiştirir. Bu süreç hem dikkati böler hem de hata oranını artırır. Bir deneyde, aynı anda iki görev yapan katılımcıların hata oranı %50 yükselmiş, performans süreleri iki kat uzamıştır (Medina, Brain Rules, 2008).
2. Yetişkin bir beynin ağırlığı yaklaşık 1,3-1,5 Kg’dır.
Ortalama 1,3–1,5 kg olan yetişkin beyni, vücut ağırlığının yalnızca %2’sini oluşturmasına rağmen enerji tüketiminin %20’sini gerçekleştirir (Azevedo et al., 2009). Bu enerji yoğunluğu, beynin eşsiz karmaşıklığını yansıtır.
3. Beynin yaklaşık %75’i sudan oluşur.
Beynin su dengesi, hafıza ve dikkat gibi işlevler için kritiktir. %1-2 düzeyinde susuzluk bile bilişsel performansı düşürebilir (Popkin et al., 2010). Bu nedenle düzenli su tüketimi, zihinsel netlik için zorunludur.
4. Beynin büüyüklüğü yaşamın ilk yılında üç katına çıkar.
Bebeklerin beyni ilk yıl hızla gelişir; iki yaşına geldiğinde yetişkin beyninin %80’ine ulaşır (Lenroot & Giedd, 2006). Beynin tam olgunlaşması ise 25 yaş civarında gerçekleşir.
5. Baş ağrıları kimyasal bir reaksiyondan kaynaklanır.
Serotonin ve östrojen gibi kimyasalların dalgalanması baş ağrılarını tetikleyebilir. Özellikle migren ataklarında bu nörotransmitterlerin dengesizliği rol oynar (Goadsby et al., 2017).
6. İnsan beyni yaklaşık 100 milyar nöron içerir.
Bu nöronlar trilyonlarca sinapsla bağlanır. Bilgi akışı saatte 400 km’ye kadar ulaşabilir (Kandel et al., Principles of Neural Science, 2013).
7. “Beynin %10’unu kullanıyoruz” efsanedir.
Fonksiyonel MRI çalışmaları, beynin neredeyse her bölgesinin farklı görevlerde aktif olduğunu göstermektedir (Boyd, 2008).
8. Kolesterol öğrenme ve hafızanın anahtarıdır.
Beyindeki kolesterol, sinaps oluşumunda kritik rol oynar. Vücuttaki kolesterolün %25’i beyinde bulunur (Dietschy & Turley, 2001).
9. Rüyalar karmaşık süreçlerin ürünüdür.
Amigdala ve limbik sistem, rüyalardaki duygusal yoğunluğu yönetir. Ortalama bir insan gecede 4–7 rüya görür (Hobson, 2009).
10. Kısa süreli hafıza 20–30 saniye sürer.
Çalışma belleği kapasitesi yaklaşık 7 birimle sınırlıdır (Miller, 1956). Bu sınırlılık, telefon numaralarının 7 haneli olmasının sebebidir.
11. Beyin acıyı hissetmez.
Ameliyat sırasında lokal anestezi ile beynin uyanık hastalarda işlenebilmesi bu gerçeği kanıtlar (Penfield, 1975).
12. Yaşlandıkça beyin küçülür.
40’lı yaşlardan sonra gri madde yavaşça azalır, ancak zihinsel egzersiz bu süreci yavaşlatabilir (Fjell & Walhovd, 2010).
13. Alkol beyninizi kalıcı etkileyebilir.
Uzun süreli alkol kullanımı, özellikle hipokampüste kalıcı hasara yol açabilir (Harper, 2009).
14. Beyniniz rastgele düşünce üreticisidir.
Ortalama bir insanın zihninden günde 60.000’e yakın düşünce geçer; bunların çoğu tekrarlayıcıdır (NSF, 2005).
15. Beyin oksijenin %20’sini kullanır.
Beyin dakikada yaklaşık 750 ml kan tüketir. 5 dakikalık oksijen kesintisi bile ciddi hasara yol açar (Guyton & Hall, 2011).
16. Egzersiz beyin için ilaçtır.
Aerobik egzersiz, yeni nöron oluşumunu tetikler ve demansa karşı koruyucu etki yapar (Erickson et al., 2011).
17. Görme merkezi arkadadır.
Beyin hakkında – Oksipital lob, görme işlevini yönetir. Başın arkasına alınan darbeler bu nedenle “yıldız görmeye” yol açar.
18. Beyin küçük bir ampulü yakabilir.
Uyanık halde 20 watt’a kadar elektrik üretebilir (Raichle, 2010).
19. Sesli okuma farklı devreleri çalıştırır.
Çocuklarda sesli okuma, dil ve hafıza ağlarını güçlendirir (Wolf, 2007).
20. Beyin çoğunlukla yağdan oluşur.
%60 yağ içeren beyin, omega-3 yağ asitlerine bağımlıdır. Yeterli alım, hafıza ve dikkat için kritiktir (Bazinet & Laye, 2014).
21. Uyku şarttır.
Uyku sırasında beynin “glimfatik sistemi” toksinleri temizler. Yetersiz uyku, Alzheimer riskini artırabilir (Xie et al., 2013).
Sonuç
Beyin hakkında – İnsan beyni, biyolojik bir organ olmanın ötesinde, benliğimizin merkezidir. Onun sağlığına dikkat etmek; uyku, beslenme, egzersiz, zihinsel ve ruhsal faaliyetlerle desteklemek hem yaşam kalitemizi hem de gelecekteki zihinsel kapasitemizi belirler.
Kaynaklar
Medina, J. (2008). Brain Rules.
Azevedo, F. A. et al. (2009). J Comp Neurol.
Bazinet, R. P., & Laye, S. (2014). Nature Reviews Neuroscience.
Boyd, R. (2008). The Brain That Changes Itself.
Popkin, B. M. et al. (2010). Nutrition Reviews.
Lenroot, R. K. & Giedd, J. N. (2006). Neuropsychology Review.
Goadsby, P. J. et al. (2017). New England Journal of Medicine.
Kandel, E. R. et al. (2013). Principles of Neural Science.
Dietschy, J. M., & Turley, S. D. (2001). Neurobiology of Aging.
Hobson, J. A. (2009). Dreaming: A Very Short Introduction.
Miller, G. A. (1956). Psychological Review.
Penfield, W. (1975). The Mystery of the Mind.
Fjell, A. M., & Walhovd, K. B. (2010). Neurobiology of Aging.
Harper, C. (2009). Alcohol and Alcoholism.
NSF (2005). Human Thought Research Report.
Guyton, A. C., & Hall, J. E. (2011). Textbook of Medical Physiology.
Erickson, K. I. et al. (2011). PNAS.
Raichle, M. E. (2010). Annual Review of Neuroscience.
Wolf, M. (2007). Proust and the Squid.
Xie, L. et al. (2013). Science.
