Nöroplastisiteyi Etkileyen Faktörler – Farkındalık üzerine çalışan sinir bilimcilerden bazıları özellikle ruhsal dinginliğin, müzik ve oyunların beyinde fiziksel değişikliklere neden olabileceğini ileri sürmüşlerdir. Bunlardan mesela, “Farkındalık” veya “müzik” ya da oyunlar gibi faktörler beyin nöroplastisitesini değiştirebiliyor.
Neden?
Özellikle iç huzur veya dinginlik dediğimiz ruhani haletler sırasında ya da zihni sürekli meşgul ederek derin düşünmekle beynimiz etkin bir şekilde yeniden yapılandırılıyor.
Duygularımız ve düşüncelerimiz daha hoş bir görünüme doğru dönüştüğü için beyniniz de dönüşüyor. İç huzuru terapisi ne kadar çok değişirse, beyin ona o kadar çok tepki verir; aynı sakinlik, şefkat ve farkındalık duygusuyla gündelik hayata daha pozitif bakar.
Ne kadar dikkatli yaşarsak, ne kadar çok ruhsal aktivitelerde bulunursak, beynimiz bu son durumu varsayılan durumumuz olarak tanımlar ve onunla uyumlu olmaya başlar. Bu nedenle farkındalık egzersizleri düzenli uygulayıcılar üzerinde özel uygulama zamanlarının dışında bile büyük bir etki oluşturur. Bu tüm gün boyunca beyinlerine dikkatli, sakin, huzurlu davranmayı öğretenler içindir.
Tüm dinlerde ibadetlerin, Yaratıcıyla baş başa kalıp kendi varoluşsal farkındalığını yakalayanların nöroplasitisetisinin daha güçlü olduğunu ve etkisinin tüm gün boyunca sürebileceğini göstermesi bakımından anlamlıdır.
Nöroplastisiteyi Ruhsal Dinginlik ve İç Huzuru ile Teşvik Edin
Nöroplastisiteyi Etkileyen Faktörler – Ruhsal dinginlik ve nöroplastisite arasında önemli bir bağlantı vardır. Özellikle farkındalık zihniyetinin getirdiği nöroplastisite iç huzuru teşvik ediyor ve beyin üzerinde olumlu etki yapıyor.
Aşağıdaki videoda Sara Lazar’ın ruhsal dinginlik ve meditasyonun beyni nasıl değiştirebileceğine dair harika bir TED Konuşmasını izleyebilirsiniz:
Beynin bazı alanları meditasyondan sonra, örneğin hipokampus ve amigdaladaki savaş ya da kaç tepki sistemi gibi aslında daha da büyür.
Müzik Beyni Nasıl Değiştiriyor?
Nöroplastisiteyi Etkileyen Faktörler – Müzik sadece müzik değildir. Müzik dinlemek sadece zaman geçirmenin veya ruh halimizi ve enerji seviyemizi etkilemenin eğlenceli bir yolu da değildir; müzik beyinde yapısal ve işlevsel değişiklikler yapmanın da etkili bir yolu olabilir.
Temel olarak, ister müzik eğitimi alanlarda, isterse sadece müzik dinleyicisi olanlarda bile, müziğin, beynin doğal nöroplastisitesini geliştirmeye, sayısız yetenek ve bilişsel becerilerin geliştirilmesine yardımcı olabileceğini gösteriyor.
2010 tarihli bir çalışma, müzisyen olarak eğitilenlerin, beyin yapısında ve bağlantılarında müzisyen olmayanlara kıyasla çeşitli farklılıklar gösterdiğini ortaya koydu. Çalışma sonuçlarından bazıları şunlardır:
- Beynin iki yarım küreyi birbirine bağlayan kalın kısmı olan Korpus kollozumun ön kısmı müzisyenlerde, özellikle de eğitimine genç yaşta başlayanlarda daha büyüktür.
- Özellikle müzik eğitimine genç yaşta başlayanlardan sağ elini kullanan müzisyenlerin sağ motor korteksi, sağ elini kullanmayan müzisyenlerin motor korteksine göre daha büyüktür.
- Erkek müzisyenlerin beyincik hacmi, müzisyen olmayan erkeklerden daha büyüktür.
- Motor, işitsel ve görsel-uzaysal serebral alanlardaki gri maddenin hacmi müzisyenlerde müzisyen olmayanlara göre daha fazladır.
- Sanatını erken yaşlarda uygulamaya başlayan müzisyenler, müzisyen olmayanlara göre daha fazla yapılandırılmış “sağ arka iç kapsüllere” sahiptir.
- Müzisyenler, sol primer duyu-motor korteks ve sağ beyincikte daha yüksek gri ve beyaz madde yoğunluğuna; sağ arka iç kapsülde daha yüksek beyaz madde bütünlüğüne sahiptir.
- Piyanistler daha fazla piyano tonlarının kortikal temsiline sahiptirler.
- Müzisyenler, ön sol hipokampusta, yeniliklere karşı gelişmiş tepki verme özelliğine sahiptir.
- Müzisyenler, söylemsel ve müziksel uyaranlara karşı daha erken ve daha büyük işitsel ve görsel-işitsel cevap verebilir.
Çevrimiçi Oyunlar ve Uygulamalar Gerçekten İşe Yarıyor mu?
Nöroplastisiteyi Etkileyen Faktörler – Nöroplastisitenin gücünden yararlanmak; hafızanızı, işlem hızınızı ve problem çözme becerilerinizi geliştirmek için tasarlanmış birçok oyun ve uygulamalar vardır.
Ne yazık ki, genel olarak, bu oyunlar ve uygulamalar bilimsel deneylere dayanmıyor. Bilim insanları, beyin geliştiren oyunlar hakkında özetle şunları söylüyor:
Zeka oyunlarının bilişsel gerilemeyi azalttığına veya bilişsel gelişmeyi durdurduğuna dair bilimsel bir kanıt yoktur. Elbette hiçbir oyun türü beyin için sihirli bir ilaç vaadinde bulunmaz; ancak bugüne kadar elde edilen kanıtlar; yaşlılıkta, bilişsel sağlığın oyunlarla da desteklenebileceğini gösteriyor.
Başka bir deyişle, bu oyunları oynamanın bir zararı olmadığı gibi, aksine sağlıklı alışkanlıklar edinmek ve düzenli olarak egzersiz yapmak, öğrenmek ve yeni şeyler denemenin beyin üzerinde çok daha fazla etkisi konusunda kanıtlar vardır.
Nöroplastisite Üzerine TED Konuşmaları ve YouTube Videoları
Nöroplastisiteyi Etkileyen Faktörler – Nöroplastisite hakkında hızlı bir ders almak veya daha fazlasını öğrenmek için aşağıda verilen TED konuşmaları ve konuyla ilgili kısa konferanslar yararlı olabilir.
- Lara Boyd’dan “After Watching This, Your Brain Will Not Be the Same” – “Bunu İzledikten Sonra Beyniniz Eskisi Gibi Olmayacak”
- Michael Merzenich tarafından “Growing Evidence of Brain Plasticity” – “Beyin Plastisitesinin Artan Kanıtları”
- Siim Land’den “How to Increase Neuroplasticity (6 Neuroplasticity Exercises)” – “Nöroplastisite Nasıl Arttırılır (6 Nöroplastisite Egzersizi)”
- Daniel Amen’den ““The Most Important Lesson from 83,000 Brain Scans” – “83.000 Beyin Taramasından En Önemli Ders”
- Sandra Chapman “Make Your Brain Smarter: It’s Not What You Think” – “Beyninizi Daha Akıllı Yapın: Düşündüğünüz Gibi Değil”
- Dr. Joe Dispenza tarafından “Thinking to Doing to Being” – “Yapmayı Düşünmek”
Nöroplastisite Üzerine Tavsiye Edilen 9 Kitap
Nöroplastisiteyi Etkileyen Faktörler – Nöroplastisite hakkında daha fazlasını öğrenmek istiyorsanız buna ayıracak 20 dakikadan fazla süreniz varsa, konuyla ilgili şu kitaplardan birini beğenip sipariş edebilirsiniz:
- The Brain’s Way of Healing: Remarkable Discoveries and Recoveries from the Frontiers of Neuroplasticity by Norman Doidge (Amazon)
- Neuroplasticity (MIT Press Essential Knowledge Series) by Moheb Costandi (Amazon)
- Switch on Your Brain: The Key to Peak Happiness, Thinking, and Health by Dr. Caroline Leaf (Amazon)
- The Power of Neuroplasticity by Shad Helmstetter (Amazon)
- The Stress-Proof Brain: Master Your Emotional Response to Stress Using Mindfulness & Neuroplasticity by Melanie Greenberg (Amazon)
- The Brain That Changes Itself: Stories of Personal Triumph from the Frontiers of Brain Science by Norman Doidge (Amazon)
- My Stroke of Insight: A Brain Scientist’s Personal Journey by Jill Bolte Taylor (Amazon)
- The Mind and the Brain: Neuroplasticity and the Power of Mental Force by Jeffrey M. Schwartz and Sharon Begley (Amazon)
- Breaking the Habit of Being Yourself: How to Lose Your Mind and Create a New One by Dr. Joe Dispenza (Amazon)
Nöroplastisite Hakkında 21 Alıntı
Bu son bölümde ise size, nöroplastisite hakkında 11 ilginç, ilgi çekici ve bazen eğlenceli alıntılar yanında, “The Sharp Brains Guide to Brain Fitness” adlı e-kitabından alınma birbirinden güzel alıntıları okuyabilirsiniz.
***
“Nöroplastisite, mutluluk ve merhamet gibi duyguların, futbol ve basketbol oynamak ya da bir müzik aletinde ustalaşmak gibi becerilerin, tekrar yoluyla öğrenebileceği ve bu tür aktivite ve uygulamaların, beyin alanlarının yönlerini değiştirdiği anlamına gelir.”
Andrew Weil
***
“Nöroplastisitenin gücü nedeniyle, aslında, dünyanızı yeniden çerçeveleyebilir ve beyninizi yeniden düzenleyerek daha objektif olabilirsiniz. Yaşadığınız her şeye düşünceli, kasıtlı ve etkili bir şekilde yanıt verebilmeniz için olayları olduğu gibi görme gücünüz olmalıdır.”
Elizabeth Thornton
***
“Herhangi bir insan, eğer isterse, kendi beyninin heykeltıraşı olabilir.”
Santiago Ramon ve Cajal
***
“Meditasyon, sinirbilimde nöroplastisite olarak bilinen davet eder; bu, eski sinir hücrelerinin gevşemesi veya beyindeki bağların yenisinin ortaya çıkmasına yer açmak için bağlanmasıdır.”
Craig Krishna
***
“İnsan eğitimi ile ilgili her şey, nöroplastisite ışığında yeniden incelenmelidir.”
Norman Doidge
***
“Birlikte ateşlenen nöronlar birbirine bağlanır.”
Donald O. Hebb
***
“Beyin esnek ve uyarlanabilir bir organdır. Tüm Nöroplastisiteler beynimizin kendi kendini yeniden konfigüre edebilmesi için yeniden yapılandırmasına izin veren, sonunda iyileşme ve uyum sağlama yeteneğimizle aslında biz de birer nöroplastik varlıklarız.”
Douglas Rushkoff
***
“Beynimiz, yaşam boyunca daha önce mümkün olmadığı düşünülen ölçüde kendini yenilemektedir”
Michael S. Gazzaniga
***
Zihnimiz, nöronlar arasındaki bağlantıların gücünü değiştirme, onları yeniden bağlama ve tamamen yeni yollar yaratma konusunda inanılmaz bir kapasiteye sahiptir. Oysa beyne benzetildiği halde çökme potansiyeli olan ve yeni donanım üretemeyen bir bilgisayar ne kadar çaresizdir.
Susannah Cahalan
***
“… Planlı eğitimlerin çoğunun beyin ve biliş üzerinde etkisi vardır, ancak müzik eğitiminin diğer eğitim biçimlerinin sahip olmadığı belirli etkilere sahiptir. İşitsel ve ses ayrımları yapmak, bimanuel (iki elin) parmak kullanmak, bilişsel, nöroplastik süreçlerin sonucu olan müzik eğitiminin geliştirici etkileri, görsel bilgiyi motor aktiviteye dönüştürmek, uzun müzik parçalarını ezberlemek, müzik yapılarını ve kurallarını öğrenmek, müzik çalışmasının gerektirdiği becerilerin bir kombinasyonundan kaynaklanıyor.”
(Rodrigues, Loureiro ve Caramelli, 2010, s. 284).
***
“Yeryüzünde tek bir adımla yeni bir yol açılamayacağı gibi, tek bir düşünce ile de zihinde yol açılamayacaktır. Derin bir fiziksel yol yapmak için tekrar tekrar yürüyoruz. Derin bir zihinsel yol yapmak için de hayatımıza hükmetmek istediğimiz düşünce türlerini tekrar tekrar düşünmeliyiz.”
Wilfred Arlan Peterson
***
Ayrıca “The Sharp Brains Guide to Brain Fitness” (amazon.com’da e-kitap olarak Kindle versiyonu vardır.) kitabından alıntılanmış “Yaşam Boyu Nöroplastisite ve Nörogenez Üzerine En İyi 10 Alıntı”yı da eklemek istiyorum:
“Nöroplastisite, öğrenme ve deneyimin uyarılmasına yanıt olarak beynin yaşam boyu kendini değiştirme ve yeniden yapılandırma kapasitesi anlamına gelir. Nörogenez, yaşam boyu nöronlar arasında yeni nöronlar ve bağlantılar oluşturma yeteneğidir.”
“…kronik strese karşı en iyi savunmalar fiziksel egzersiz, rahatlama, kendi kendini güçlendirme ve sosyal ağları geliştirmektir.”
“Nöroplastisite yoluyla öğrenme, nöronlar arasındaki bağlantıları artırır, hücresel metabolizmayı artırır ve vücut tarafından nöronların korunmasına ve onarılmasına yardımcı olmak için üretilen bir madde olan sinir büyüme faktörünün üretimini artırır.”
“Tek bir ‘dikkat’ değil, dikkatin üç ayrı işlevi vardır: Uyarma, yönlendirme ve yürütme dikkati.”
“Başarısız olma korkusu, zeki görünmeme korkusu, özellikle de algılanan itibarlarını yeni öğrenme döngülerini denemelerine izin vermeyecek kadar korumak isteyen insanlarda çok sık gördüğüm, öğrenmenin önündeki önemli bir engeldir.”
“Duygu, bize bir şeyin ne kadar önemli olduğunu söyleyen sistemdir. Dikkat bizi önemli şeylere odaklar ve önemsiz şeylerden uzaklaştırır. Biliş bize bu konuda ne yapacağımızı söyler. Bilişsel beceriler, bu şeyleri yapmak için ne gerekiyorsa odur.”
“Haftada üç saat gibi kısa bir sürede, bir kişinin kırklı yaşlarında başlayan beyin atrofisini (büzülmeyi) durdurduğu ve hatta tersine çevirdiği gösterilmiştir, özellikle hafıza ve yüksek bilişten sorumlu bölgelerde. Egzersiz, beynin gri madde (gerçek nöronlar) ve beyaz madde (nöronlar arasındaki bağlantılar) hacmini arttırır.”
“Nöroplastisitenin kanıtı, çoğunlukla belirli bir beceride uzmanlaşan bireylerin beyinlerinde gözlemlendi. Neden? Çünkü belirli bir alanda uzmanlaştığımızda öğrenmeyle ilgili değişiklikler büyük ölçüde gerçekleşir. Kişinin uzman olduğu becerileri destekleyen beyin alanları zamanla değişir.”
“Mevcut öneriler, beyin açısından sağlıklı bir yaşam tarzının en azından dengeli beslenme, stres yönetimi, fiziksel egzersiz ve beyin egzersizi içermesi gerektiğini gösteriyor.”
“Duygusal bağlantıları sürdürmek de önemlidir. Sadece kendimizle değil, özgüven ve özsaygı sahibi olmak için, ailemiz ve arkadaşlarımızla da.” Uyku ve genel sağlık koşulları da önemli olan diğer faktörlerdir. Burada beyin sağlığının dört ana direğine odaklanıyoruz: Dengeli beslenme, Stres yönetimi, Fiziksel egzersiz, Zihinsel uyarım.”
Sonuç: Gelin Beyninizi Yeniden Yapılandırın!
Nöroplastisiteyi Etkileyen Faktörler – Umarım nöroplastisite konusundaki bu çok kısa yolculuktan keyif almışsınızdır! Bu hızlı yolculukta gördüğünüz gibi, her gün yeni keşiflerle çok geniş ve karmaşık bir konuyu size açıklamaya çalıştım. Ancak söylediklerimiz söylemediklerimizin yanında devede kulak kalır.
Daha fazlasını öğrenmek istiyorsanız, lütfen yukarıda belirtilen kitaplara, videolara ve diğer kaynaklara göz atın. Bence nöroplastisite üzerine yapılan çalışmalar bir bakıma daha yeni başlıyor, bu yüzden meşgul olmanız için harika bir zamanlama söz konusudur.
Başlığın belirttiği gibi, başlamak için asla geç değildir. Beynimiz “plastiktir” ve her yaşta yeniden yapılandırılabilir.
