Sitikolin Zekayı Geliştirir Mi? Sitikolinin Zekâyı Geliştirdiğine Dair Bilimsel Bir Kanıt Var Mı – Son zamanlarda “Sitikolin Zekayı Keskinleştiriyor!”, “Sitikolin Zekâyı Geliştiriyor!” gibi iddialar çoğaldı. Hatta şaşırtıcı bir şekilde eş zamanlı olarak bazı bilim adamları ve bazı doktorlar da aynı söylemleri TV’de ve sosyal medya vidolarında tekrarlamaya başladılar. Yoğun bir pazarlama çalışması ortalıkta dönüyor. Peki bu iddialar doğru mu? Bu iddiaların bilimsel kanıtları var mı? Gelin bu sorulara bilimsel kaynakların verdiği cevaplar ışığında bir bakalım.
Sitikolin Zekayı Geliştirir Mi, Zekâyı Keskinleştirir Mi?
Sitikolinin (diğer adıyla “citicoline”, CDP-kolin olarak da bilinir) belirli popülasyonlarda bilişsel işlevleri (hafıza, dikkat) geliştirebileceğine dair bazı bilimsel kanıtlar mevcuttur; ancak kanıtlar çelişkilidir ve genel anlamda “zekâyı artırdığını” veya “zekayı geliştirdiğini” açıkça göstermemektedir. Özellikle çocukların ve gençlerin zekâsını geliştirdiğine dair hiçbir kanıt yoktur. İşte bu konuyla ilgili bilinenlerin, belirsiz olanların ve daha güçlü iddialarda bulunmak için gerekenlerin bir dökümü.
Sitikolin Nedir? Citicoline Nedir?
Sitikolin, yutulduğunda sitidin ve koline parçalanan bir bileşiktir. Kolin, asetilkolinin (bir nörotransmitter) ve hücre zarlarındaki fosfolipitlerin öncüsüdür. Sitidin, sinaptik işlev ve zar oluşumuna yardımcı olan üridine dönüşebilir. Bu özellikler, sitikolinin beyin sağlığını ve bilişsel işlevleri destekleyebileceği makul mekanizmalar sağlar. (Kaynak-1)
Sitikolinin Bilişsel İşlevleri İyileştirdiğine Dair Kanıtlar
Sitikolin ile ilgili makul derecede iyi kanıtların bulunduğu durumlar şunlardır:
-
Hafıza gerilemesi olan yaşlı yetişkinler için faydalı olabilir
Yaşa bağlı hafıza bozukluğu (AAMI) olan yaşlı yetişkinlerde yapılan bir RCT (randomize, çift kör, plasebo kontrollü), 12 hafta boyunca günde 500 mg sitikolin almanın, özellikle epizodik hafıza olmak üzere genel hafıza performansını iyileştirdiğini bulmuştur. (Kaynak-2)
-
Vasküler bilişsel bozukluk / inme sonrası bilişsel gerilemelerde faydalı olabilir
Birçok çalışma (uzun süreli olanlar da dahil olmak üzere), sitikolinin (genellikle günde 1 g) vasküler bilişsel bozukluğu olan veya inme sonrası hastalarda yardımcı olabileceğini göstermektedir. Örneğin, inme geçirenlerde sitikolin, daha fazla bilişsel gerilemeyi önlemeye yardımcı olmuş ve aylar veya yıllar içinde bazı bilişsel durumları iyileştirmiştir. (Kaynak-3)
-
Sağlıklı insanlar için – bazı dikkat / çalışma belleği görevleri için faydalı olabilir
Sağlıklı yetişkinlerde yapılan bazı çalışmalar, çalışma belleği, görsel dikkat veya uyanıklıkta iyileşmeler göstermektedir. Örneğin, bir çalışma sitikolinin görsel çalışma belleğini ve psikomotor uyanıklığı iyileştirdiğini göstermiştir. (Kaynak-4)
-
Güvenlik ve uygulanabilirlik
Bu çalışmaların çoğunda, sitikolin kullanılan dozlarda iyi tolere edilmiştir. (Kaynak-5)
Sitikolinin Zeka Geliştirdiği İddiasıyla İlgili Problemli Alanlar
Akılda tutulması gereken birkaç önemli nokta vardır:
- “Zeka” geniş ve çok yönlüdür. Çoğu çalışma belirli bilişsel alanlara odaklanır: bellek (özellikle epizodik), dikkat, bazen işlem hızı. Bilişsel yetenekleri zaten normal veya yüksek olan sağlıklı kişilerde genel zeka katsayısının (IQ) veya “g faktörünün” iyileştiğini gösteren çok az çalışma vardır veya hiç yoktur.
- Etki büyüklükleri genellikle mütevazıdır. İyileşmeler genellikle istatistiksel olarak anlamlıdır, ancak çok büyük değildir. Örneğin, AAMI çalışmasında plaseboya kıyasla ölçülebilir bir iyileşme olmuştur, ancak bu “hafızanızı iki katına çıkarır” veya benzeri bir şey değildir. (Kaynak-6)
- Başlangıç seviyesi önemlidir. Bilişsel gerileme yaşayan veya yaşlı bireyler daha fazla fayda görüyor gibi görünüyor. Bilişsel işlevleri zaten normal olan sağlıklı ve genç bireylerde etkiler daha küçük, tutarsız veya bazen hiç yok. (Kaynak-7)
- Süre ve doz değişiklik gösterir. Bazı çalışmalar kısa (haftalar), bazıları ise daha uzun (aylar ila yıllar) sürer. Doz da değişiklik gösterir; hafıza çalışmalarında 500 mg/gün yaygınken, felç/damar yetmezliğinde daha yüksek dozlar (1 g) kullanılır. Farklı süreler ve dozlar farklı sonuçlara yol açabilir. (Kaynak-8)
- Sağlıklı popülasyonlarda az sayıda büyük ve kesin RCT bulunmaktadır. Sitikolinin bilişsel gerileme veya gerileme olmayan kişilerde “zekayı (genel olarak) geliştirdiğini” iddia etmek için, genel zekayı ölçen büyük ölçekli, iyi tasarlanmış çalışmalara ihtiyacımız var; ancak bunlar çoğunlukla eksiktir.
Hal böyleyken “Sitikolin Zekayı Geliştirir” veya “Keskin Zeka için Sitikolin” gibi iddialarsı sokaktaki adam yapabilir. Ancak böyle bir iddia bilimsel olarak desteklenemediği gibi, böyle bir söylemi konuyla ilgili bilim adamlarının söylemesi şaşırtıcıdır.
Sitikolin Zekâyı Geliştirir Mi / Sonuç
- Sitikolinin (citicoline) özellikle yaşlılarda veya bilişsel gerileme (inme, damarsal bozukluk) yaşayan kişilerde bilişsel işlevlerin belirli yönlerini (hafıza, dikkat) iyileştirebileceğine dair bilimsel kanıtlar mevcuttur.
- Ancak yaşlılarda bilişsel gerilemenin belirli yönlerini iyileştirmesiyle ilgili kanıtlar, sitikolinin sağlıklı kişilerde genel zekayı büyük ölçüde artırdığı fikrini desteklememektedir.
- Daha kesin sonuçlara varmak için, özellikle sağlıklı popülasyonlarda geniş bilişsel yetenekleri (IQ, muhakeme vb.) ölçen büyük randomize çalışmalar olmak üzere daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
- Sitikolinin yaşlılarda fayda sağlayabileceğini gösteren kanıtlar varken, bunun yanında çocuklarda zeka geliştirdiğini kanıtlayan hiçbir bilimsel kanıt yoktur.
