Okuduğunu Anlama – Anlamak, arabanın motorunu çalıştırma aşaması gibi, başlama etkisi nedeniyle, beynimizin kullandığı zorlu zihinsel bir süreçtir. Herkes okur; ama herkes anlayamaz! Okuduğumuz bir metni, dinlediğimiz bir sözü veya baktığımız bir resmi anlamaktan söz ediyoruz. Sokrat “Beni dünyada bir kişi anladı, eşim; o da yanlış anladı!” demişti. Anlamak, anlam çıkarmak zihinsel aktivitelerimizin en önemli ilk basamağıdır. Anlamak, düşünme kapısının açılması için tıklatmak ve giriş izni istemektir.
Yunus Gibi Anlamak: “Bu Nice Okumaktır?”
Anlamak veya okuduklarından anlam çıkarmak, okumanın nihai amacıdır. Deneyimli okuyucular bunu hafife alırlar ve okuduğunu anlama becerilerine dikkat etmezler.
Anlama süreci hem etkileşimli hem de stratejiktir. Okurlar metni pasif bir şekilde okumak yerine, onu analiz etmeli, içselleştirmeli ve kendi haline getirmelidir.
Okuduğunu Anlama ve metni anlama süreci, aslında, çocuklara resimli kitap okunduğunda başlar. Çünkü çocuk sözcükleri dinler, kitaptaki resimleri görür ve sayfadaki sözcükleri duydukları sözcüklerle ve temsil ettikleri fikirlerle ilişkilendirmeye başlar.
Anlama stratejilerini öğrenmek için öğrencilerin modellemeye, uygulamaya ve geri bildirime ihtiyaçları vardır.
Anlamanın 6 Genel Stratejisi
1-) Önceki Öğrenmeleri Kullanmak
Öğrenciler, okumak üzere oldukları metinde daha önceden bildiği ve tanıdığı anlamlara daha fazla odaklanırlar. Bu, okudukları yeni bilgiler için bir çerçeve sağlar.
2-) Tahmin Yürütmek
Okuduğunu Anlama – Öğrenciler okuyacakları metinle ilgili tahminlerde bulunurken, benzer konulardaki ön bilgilerine göre beklentiler oluşturur. Okudukça, daha fazla bilgi edindikçe tahminlerini zihinsel olarak gözden geçirebilirler.
3-) Ana Fikri Belirlemek ve Özetlemek
Ana fikri belirlemek ve özetlemek, öğrencilerin neyin önemli olduğunu belirlemelerini ve ardından kendi sözcükleriyle ifade etmelerini gerektirir. Bu süreçte hedef, yazarın metni yazma amacını anlamaya çalışmaktır.
4-) Sorgulama Yapmak
Okuduğunu Anlama – Metinle ilgili sorular sormak ve cevaplamak, öğrencilerin metnin anlamına odaklanmasına yardımcı olan başka bir stratejidir. Öğretmenler, hem iyi sorular sorma sürecini hem de metindeki cevapları bulma stratejilerini modelleyerek yardımcı olabilir.
5-) Çıkarım yapmak
Metinde açıkça belirtilmeyen bir şey hakkında çıkarımlarda bulunmak için, öğrencilerin ön bilgilerden yararlanmayı öğrenmesi ve metnin kendisindeki ipuçlarını tanıması gerekir.
6-) Görselleştirmek
Okuduğunu Anlama – Araştırmalar, okurken görselleştiren öğrencilerin, okumayanlara göre daha iyi hatırladıklarını göstermiştir (Pressley, 1977). Okuyucular, metne gömülü illüstrasyonlardan yararlanabilir veya illüstrasyonsuz metin okurken kendi zihinsel görüntülerini veya çizimlerini oluşturabilir. Zihin Haritaları burada harika iş görür.
Okuduğunu Anlama Stratejileri: Öyküleyici Metin
Okuduğunu Anlama – Anlatı metni bir hikaye ile başlıyorsa, bu okur açısından çok avantajlı bir durumdur. Bu, ya gerçek bir hikaye veya kurgusal bir hikaye olabilir, fark etmez. Öğrencilerin öyküleyici metni anlamalarına yardımcı olacak bir dizi strateji vardır.
1-) Öykü haritası
Öyküleyici metinler için okuduğunu anlama stratejilerinden biridir.
Öğretmenler, öğrencilerin, yazarın hikayeyi oluşturmak için kullandığı unsurlarla ilgili farkındalıklarını artırmak için metnin hikaye dilbilgisini çizdirebilir. Öykü dilbilgisi şunları içerir:
Yer ve zaman kurgusu: Hikayenin ne zaman ve nerede geçtiği (hikayenin seyri boyunca değişebilir).
Karakterler: Motivasyonları ve eylemleri hikayeyi yönlendiren kahramanı (ana karakter) dahil olmak üzere hikayedeki insanlar veya hayvanlar.
Konu: Tipik olarak, kahramanın ele alması ve nihayetinde çözmesi gereken bir veya daha fazla sorun veya çatışmayı içeren olay örgüsü.
Tema: Yazarın okuyucuların hikayeden öğrenmesini istediği ağır basan ders veya ana fikir.
2-) Yeniden anlatmak
Okuduğunu Anlama – Öğrencilerden bir hikayeyi kendi sözcükleriyle yeniden anlatmalarını istemek önemlidir. Böylece, onları, metinde neyin önemli olduğunu belirlemeye ve içeriği analiz etmeye yönlendirir. Öğretmen, öğrencileri hikayeyi kelimenin tam anlamıyla anlatmanın ötesine geçerek, konu hakkında kendi yorumlarını katmaya ve sonuçlar çıkarmaya teşvik edebilir.
3-) Tahmin etmek
Okuduğunu Anlama – Öğretmenler, çocuklardan kitabın başlığından veya çizimlerden hareketle, kitabın konusunda bir tahminde bulunmalarını isteyebilir. Öğretmenler daha sonra öğrencilerden tahminlerini destekleyen veya çelişen metinler bulmalarını isteyebilir.
4-) Anlama Sorularını Cevaplamak
Öğrencilere okuduğunu anlama konusunda farklı türde sorular sormak anlamayı ölçmek bakımından öğreticidir de. Örneğin metinle ilgili önceki bilgilerden yararlanarak ve ardından metindeki ipuçlarına dayalı olarak yanıtlar çıkarmak şeklinde uygulanabilir.
Okuduğunu Anlama Stratejileri: Açıklayıcı Metin
Okuduğunu Anlama – Açıklayıcı metin, bilgi vermek, ikna etmek veya açıklamak için gerçekleri ve kavramları açıklar.
1-) Açıklayıcı Metnin Yapısı
Açıklayıcı metin tipik olarak, bilginin yapısı hakkında net ipuçları sağlayan başlıklar ve alt başlıklar gibi görsel ipuçlarıyla yapılandırılmıştır. Bir paragraftaki ilk cümle aynı zamanda tipik olarak paragrafın ne hakkında olduğunu açıkça belirten bir konu cümlesidir.
Açıklayıcı metin ayrıca, genellikle bir düzenleme ilkesi olarak beş ortak yapıdan birini kullanır:
- Neden ve sonuç
- Sorun ve çözüm
- Karşılaştır ve kıyas et
- Tanımlama
- Zaman sıralaması (olayların, eylemlerin veya adımların sırası)
Bu yapıları öğretmek, öğrencilerin fikirleri ve metnin genel amacı arasındaki ilişkileri tanımalarına yardımcı olabilir.
2-) Ana Fikir/Özetlemek
Okuduğunu Anlama – Özetleme, metnin ana fikrini ve ana fikri destekleyen diğer temel ayrıntıları belirtmektir. Öğrenciler, özette metni tekrarlamaktan çok, metnin ana fikrini anlayarak, bu yeni anlamı ve yorumu kendi ifadeleriyle yazmalıdırlar.
Metnin ana fikrini bilip sonra onu özetlemek için KWL basamaklarına uymamız gerekiyor.
KWL formülü şudur:
K- What I Know: Ne Biliyorum (Bildiklerim)
W- What I Want to Know: Ne Bilmeliyim (Bilmek İstediklerim – Bilmem gerekenler nelerdir?)
L-What I Learned: Ne öğrendim?
Bir K-W-L şeması, açıklayıcı metinler için okuduğunu anlama becerilerini geliştirebilir
KWL sürecinde atılacak bu 3 adımın açılımları şu şekildedir: (Ogle, 1986):
Bildiklerim: Öğrenciler metni okumadan önce, grup olarak onlardan konu hakkında ne bildiklerini belirlemelerini isteyin. Öğrenciler bu listeyi K-W-L formlarının “K” sütununa yazarlar.
Bilmek İstediklerim: Öğrencilerden K-W-L formlarının “W” sütunundaki metni okuyarak öğrenmek istedikleriyle ilgili sorular yazmalarını isteyin. Örneğin, öğrenciler “K” sütununda sunulan bazı “olguların” doğru olup olmadığını merak edebilirler.
Öğrendiklerim: Öğrenciler metni okurken “W” sütununda listelenen soruların cevaplarını aramalı ve öğrendikleri diğer şeylerle birlikte “L” sütununa cevaplarını yazmalıdır.
Tüm öğrenciler metni okuduktan sonra, öğretmen sorular ve cevaplar üzerinde bir tartışmaya öncülük eder.
3-) Grafik düzenleyiciler
Okuduğunu Anlama – Grafik düzenleyiciler, açıklayıcı metinde kavramların görsel temsillerini sağlar. Fikirleri ve ilişkileri grafiksel olarak temsil etmek, öğrencilerin onları anlamasına ve hatırlamasına yardımcı olabilir.
Grafik düzenleyicilere örnekler:
1-) Hiyerarşik (Ağaç) diyagramı
2-) Verileri karşılaştıran tablolar
3-) Olayların sırasını temsil eden zamana dayalı diyagramlar
4-) Bir sürecin adımlarını temsil eden akış şemaları
Öğrencilere grafik düzenleyicileri nasıl geliştireceklerini ve nasıl yapacaklarını öğretmek, biraz modelleme, rehberlik ve geri bildirim gerektirecektir.
Öğrenciler öğretmen rehberliğinde kendi kendilerine uygulama yapmadan önce süreci örneklerle göstermeli ve sonunda bağımsız olarak çalışmalıdır.
Kaynaklar
Honig, B., L. Diamond, and L. Gutlohn. (2013). Teaching reading sourcebook, 2nd ed. Novato, CA: Arena Press.
Ogle, D. M. (1986). K-W-L: A teaching model that develops active reading of expository text. The Reading Teacher 38(6), pp. 564–570.
Pressley, M. (1977). Imagery and children’s learning: Putting the picture in developmental perspective. Review of Educational Research 47, pp. 586–622.
Tierney, R. J. (1982). Essential considerations for developing basic reading comprehension skills. School Psychology Review 11(3), pp. 299–305.
