Anlama Seviyeleri

Anlama Seviyeleri – İngilizcede iki farklı kullanışı olan “Anlama” (Comprehension) ya da “Kavrama” (Understanding), okunanı veya duyulanı “kavrama ve anlama sürecidir.” Metnin veya sesin kodunu çözmeyi ve anlamlandırmayı içerir. Anlamak, kavramanın temeli sayılabilirken, kavramak, anlamaktan sonra onu bir bilgiye dönüştürmek veya bir kavramla ifade edebilmektir.

Özetle “Understanding” (Kavrama-İdrak) bilgiye dayanırken ve bilgi üretirken veya kavramsallaştırırken, “Comprehension” (Anlama) var olan bir metni beyinde işleme sürecidir.

Kavrama, bir kişi, durum veya haber gibi soyut veya somut bir nesneyle ilgili olan ve kişinin üzerinde düşünüp kavramlarla yeterince ilgilenebildiği psikolojik bir süreçtir.

Anlama ise anlayanla anlaşılan nesne arasında bir bağıntıdır. Bilinen nesneyle ilgili zekice davranışa imkân veren yetenek ve eğilimlerin olmasını gerektirir.

“Kavramsallaştırma”, kavramanın bir sınırı veya bir meyvesidir. Bir şeyi kavramak, onu bir ölçüde kavramsallaştırmak demektir.

Genel olarak, anlamanın (Comprehension) üç temel seviyesi ve iki de değerlendirme sonrası işlem vardır; bunlar şunları içerir:

1-) Basit düzeyde anlama (Bilgi)

2-) Çıkarım düzeyinde anlama (Kavrama, Analiz, Sentez)

3-) Değerlendirici düzeyde anlama (Değerlendirme)

Anlamaktan bahsettiğimizde, okumanın ötesine geçer; aynı zamanda bir ses, video dinlemeyi veya bir olayda bulunmayı ve o olaydaki durumu anlamayı da içerir.

Bu yazıda daha çok okuduğunu anlamaya odaklanacağız.

Anlama, öğrencilerin ve farklı meslekler icra edenlerin olayları veya okuma materyallerini vb. anlamak için ihtiyaç duyduğu temel bir beceridir. LGS, YKS, KPSS veya TOEFL sınavının bir bölümü “Okuduğunu Anlama” (Reading Comprehension) dır.

Bir öğrenci bir ders kitabından bir bölümü veya bir yetişkin herhangi bir metni veya durumu doğru bir şekilde anladığında (understanding), anlayabilir (comprehension), ana noktaları belirleyebilir.

Anlama düzeyleri, eğitim düzeylerine, deneyimlerine ve konunun karmaşıklığına bağlı olarak kişiden kişiye değişir.

Herhangi bir konuyu anlamak, bir konunun veya olayın derinlemesine incelenmesini gerektirir.

1-) Basit düzeyde anlama (Bilgi)

Basit anlama, olaylar, fikirler, kelimeler ve belirtilen bilgiler dahil olmak üzere bir metni anlamak anlamına gelir.

Sorulara özel cevaplar almayı veya 5N1K gibi “Ne, Nerede, Ne zaman, Neden, Nasıl, Kim” ile başlayan sorular için bilgi toplamayı içerir.

Örneğin:

İstanbul’u kim aldı?
İstanbul’un alınmasından hemen sonra Fatih Sultan Mehmet’in yaptığı ilk şey ne oldu?

Basit anlama, bir metinden çıkarılan sorulara doğrudan ve açık cevaplar vermeyi gerektirir.

Basit anlama temel bir yetenektir, çünkü daha ileri düzeydeki kavrayışlara bir yapı taşı olarak hizmet eder.

Kelimenin tam anlamıyla anlama düzeyi, genel olarak herhangi bir metni veya ifadeyi anlamak için gerekli olan bazı becerileri gerektirir ve bunlar şunları içerir:

Bir cümlenin ne dediğini analiz etmeden anlama yeteneği
Kelimelerin gerçek anlamını anlama yeteneği
Cümlelerin gerçek anlamını anlama yeteneği

Bir öğrenci veya çalışan biri olarak, yukarıda vurgulanan becerileri geliştirmek ve herhangi bir belgeden sorunsuz bir şekilde yanıtlar çıkarmak için, anahtar sözcük oluşturma, gözden geçirme ve tarama gibi basit anlama becerilerini geliştirmeniz gerekir. Bu beceriler, bilgileri daha hızlı bulmanızı ve kullanmanızı sağlar.

Kelimenin tam anlamıyla, materyalde açıkça belirtilen bilgileri hatırlayabilirsiniz.

Büyük hacimli okuma materyallerini hızlıca gözden geçirme, tarama ve belgeden temel bilgileri çıkarma veya hatırlama yeteneği, kelimenin tam anlamıyla anlamanın sunduğu hayati bir üretkenlik becerisidir.

2-) Çıkarım düzeyinde anlama (Kavrama, Analiz, Sentez)

Çıkarımsal anlama, bir metinde alınan veya bulunan olaylardan ve bilgilerden geçerli çıkarımlar yapma yeteneğidir. Bu düzeyde okuma materyalindeki metinleri anlamak için satır aralarındaki gizlenmiş manaları okumalısınız. Okuma materyalinde açıkça belirtilmese bile gerçekleri anlamayı içerir.

2N “Neden ve Nasıl” ile başlayan soruların yanıtlarını araştırır; çünkü bu tür soruların ima edilen anlamlarını yanıtlamaları veya anlamaları gerekir.

Genellemeler, karşılaştırmalar, sonuçlar, varsayımlar, tahminler, sebep-sonuç çıkarımları vb. olarak kategorize edilen birkaç farklı çıkarım türü vardır.

Örneğin:

Mehmet bey neden yılın en üretken çalışanı ödülünü almak istedi?
Mehmet, yılın en üretken işçisinin takdirinin Kemal’e verildiğini gördüğünde nasıl bir tepki verdi?

Yukarıda vurgulanan ilk sorunun cevabı, Mehmet’in neden yılın en üretken çalışanı olmak istediğine dair varsayımlara dayalı çıkarımlar gerektiriyor. Bu tür çıkarımlar veya sonuçlar gerçeklere veya görüşlere dayanabilir.

İkinci soru, Mehmet’in yılın en üretken çalışanı olacağını düşündüğünde nasıl davrandığını ve Kemal’e karşı tanınmayı kaybettiğinde nasıl tepki verdiğini karşılaştırmayı gerektiriyor.

3-) Değerlendirici düzeyde anlama (Değerlendirme)

Değerlendirici anlama, konunun veya olayın daha derin bir şekilde anlaşılmasını gerektirir. Bir olayı veya bir yazarın niyetini, fikrini, dilini ve sunum tarzını analiz etmeyi ve tartmayı içerir.

Ayrıca, yazarın araçlarının amacına ulaşmadaki uygunluğunu değerlendirmeyi ve ardından olayda veya okuma materyalinde ima edilen olgu veya fikre dayalı çıkarımlarda bulunmayı içerir.

Örneğin:

Mehmet, tanınma ödülünü Kemal’e karşı kaybetme konusunda ne hissetti?
Mehmet olsaydın nasıl tepki verirdin?

Değerlendirici anlama, denetleyici bir rol üstlenmeniz durumunda, diğerleri de dahil olmak üzere, kişinin işteki veya okuldaki performansına uygulanabilir.

Materyal veya olaylar hakkında sonuçlar çıkarmayı içerir. Değerlendirme olumlu, olumsuz veya tarafsız olabilir.

Değerlendirici anlama, değerlendirmenin sonuçlarını anlamayı da içerir. Örneğin, Kemal yılın en üretken çalışanı olarak değerlendirildi, bu nedenle değerlendirmenin olumlu olduğunu anlayabilir ve bununla gurur duyabilir.

Bununla birlikte, Kemal verimsiz olarak değerlendirilmiş olsaydı, incelemenin olumsuz olduğunu anlayabilir ve utanmış hissedebilirdi.

Değerlendirme Sonrası Anlama Seviyeleri

Şimdi de üç temel anlama aşamasından sonra gelen iki değerlendirme sonrası işleme bir bakalım;

4-) Anlaşılanı Yeniden Düzenleme (Reframing)

Değerlendirme Sonrası Anlama Seviyeleri – Yeniden düzenleme anlayışı, materyali veya olayı okumanın ve daha sonra materyalin veya olayın çeşitli bölümlerinden elde edilen bilgileri kullanmanın ve bunları daha fazla anlamak için onları fikrinize entegre eden yeni kalıplar halinde yeniden düzenlemenin tam anlamıyla anlaşılmasına dayanır.

Yeniden yapılandırma veya düzenleme anlayışı biraz yaratıcılık ve merak gerektirir. Aynı zamanda, bir durum veya olay hakkında analiz etme, sindirme, değerlendirme ve benzersiz bir görüş ortaya çıkarma becerisi gerektirir.

Örneğin:

Kemal yerine Mehmet yılın işçisi olarak kabul edilmiş olsaydı, bunun sonucu ne olabilirdi?

5-) Eleştirel Anlama

Değerlendirme Sonrası Anlama Seviyeleri – Anlama, yalnızca metnin veya sesin kodunu çözmenin ve anlamlandırmanın ötesine geçer. Aynı zamanda, durum veya metnin daha derin bir şekilde anlaşılmasına dayalı olarak, materyal veya olaylar hakkında eleştiriler ve düşünceler üretmeyi de içerir. Buna eleştirel okuma denir.

“Anlamlı anlama” seviyesi, satırların ötesinde okumayı gerektirdiği ve yazarın felsefesini ve materyali okuma amacını tanımayı gerektirdiği için buraya uyar.

Felsefeler açıkça belirtilmez, metinde ima edilir ve materyal üzerinde duygusal bir tepki ve yansımaları içerir.

Eleştirel anlama düzeyine ulaşmak, okuyucunun okuma materyalinin gerçek anlamını tam olarak anladığı, durumu dikkatlice değerlendirdiği ve toplanan fikirleri kullanabileceği ve bunları gerçek yaşam olaylarına veya benzer koşullara uygulayabileceği anlamına gelir.

Örneğin:

Mehmet’in yerinde olsaydınız ve işyerinizdeki bir meslektaşınıza takdir ödülünü kaybetmiş olsaydınız nasıl hissederdiniz?
Sizce takdiri Mehmet yerine Kemal’e vermek uygun mu?

Bunu sorulan sorulardan da anlayabilirsiniz; cevaplar metinde veya olayda değil, okuyucu veya gözlemcide bulunduğundan, cevaplar takdir edici bir anlama seviyesi gerektirecektir.

Sonuç: Okuduğunu anlamak hayatı da anlamaktır!

Anlama Seviyeleri – Yukarıda tartışılan anlama düzeylerinden de görebileceğiniz gibi, bir metni veya olayı anlamak, duruma göre, bir öğrencinin veya herhangi bir çalışan sınıfının sahip olması gereken çok önemli bir beceridir. Ayrıca önemli olan bilgiyi hızlı bir şekilde anlama yeteneğidir.

Anlama, özellikle öğrenme güçlüğü olan kişiler için zor olabilir. Bu nedenle, onların metni okumanın ötesine, daha ileri bir anlama düzeyi olan metin arasında ve ötesinde okumaya götüren beceriler geliştiren eğitimlere yönlendirilmesi gerekir.

Daha önce de belirtildiği gibi, anlama, üretken olmak istiyorlarsa hem öğrencilerin hem de profesyonellerin sahip olması gereken temel bir beceridir.

Neyse ki, anlama yeteneğinizi geliştirmek için atabileceğiniz adımlar var, bunlardan biri anlayarak hızlı okumayı öğrenmek .

Anlama becerilerini öğrenmek veya geliştirmek, anlamakta güçlük çeken insanlarla sınırlı değildir. Herhangi bir proaktif öğrenci veya profesyonel, her zaman anlama düzeylerini geliştirmek için fırsatlar aramalıdır.