Son zamanlarda ne zaman “Yaşlanma Belirtileri” veya “Yaşlanmayı Yavaşlatmak” gibi konular açılsa, sohbet hemen “telomer” ve “telomeraz” konusuna dayanıyor. Konuyu duymamış olanlar da hemen “Telomer nedir?”, “Telomeraz nedir?” ve “Telomer ile yaşlanma arasındaki ilişki nedir?” diye sorular sormaya başlıyorlar. Bu makalenin amacı bu tip sorulara çok kısa, basit ve sokaktaki adamın anlayabileceği şekilde açıklayıcı cevaplar vermektir.
Hücre bölünmeleriyle vücudumuzda birçok hücre ve organların yenilendiği uzun süredir bilinen bir bilimsel gerçektir. Ancak ilk olarak 1933 yılında Nobel Ödüllü bir kalıtım genetikçisi olan Barbara McClintock hücre bölünmeleri sırasında kromozomların uçlarında eksilmeler olduğunu ve bu uçların yapışkan bir hal aldıklarını fark etmiştir. Bu bulgusunu, kromozom kararlılığının korunması için kromozom uçlarında özel bir yapının var olduğu şeklinde hipotezleştirmiştir.
1970’lerin başlarında, Rus teorisyen Alexei Olovnikov de hücre bölünmeleri sırasında kromozomların uçlarının tam olarak kopyalanamadığını fark etmiştir. Bunun üzerine, bulgusunu Leonard Hayflick’in sınırlı somatik hücre bölünmesi fikri üzerine oturtarak, Olovnikov yeni bir hipotez ortaya koymuştur. Olovnikov’un yeni hipotezine göre DNA hücre dizilimi hücre replikasyonunun her defasında bir kayba uğramakta ve replikasyon, bu kayıp kritik bir seviyeye ulaşıncaya kadar devam etmektedir. Kritik seviyeyi de hücre bölünmesinin sona erdiği etap olarak tanımlamıştır.
1975-1977’de Yale Üniversitesi’nde Joseph G. Gall ile doktora sonrası araştırmacı olarak çalışan Elizabeth Blackburn, kromozom uçlarında kromozomları koruyan “telomer” adı verilen çok özel bir yapının olduğunu keşfetmişlerdir. Elizabeth Blackburn, Carol Greider ve Jack Szostak, kromozomların telomer ve telomeraz enzimi tarafından nasıl korunduğunun keşfi için 2009 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nü almaya hak kazanmışlardır.
TELOMER NEDİR? NE İŞE YARAR?
Hücre çekirdeği içinde bulunan kromozomların uç kısımlarındaki, DNA proteinlerinden oluşan koruyucu başlıklardır. Aynen ayakkabı bağcıklarının uçlarını koruyan plastik kapakçıklar gibidir. Telomerlerin boyu kronolojik yaşa bağlı olarak her hücre yenilenmesinde adeta aşınarak kısalmaktadır. Çünkü ölen hücrenin yerine gelecek olan yeni hücre replikasyonu için telomer’den bir parça kullanmaktadır. Böylece kronolojik olarak yaş ilerledikçe kromozomlarımızın ucundaki telomer başlıklar gitgide kısalmaktadır. Hücre bölünmeleri kromozomların ucunda yeni bir bölünmeye yetecek telomer uzunluğu azaldıkça yaşlılık emareleri çok hızlı bir şekilde kendini göstermektedir. Kromozomların ucunda yeni bir bölünmeye yetecek telomer uzunluğu kalmadığında hücre bölünmesi de durmaktadır. Bu ölüm demektir.
TELOMERAZ NEDİR?
Telomeraz, telomerleri sentezleyen ve koruyan bir “enzim”dir. Her hücre bölünmesi ile kısalan telomer adlı kapakçıkların korunmasını sağlamaktadır. Telomeraz enzimi salgısı, sperm, yumurta gibi üreme hücrelerinde ve kök hücrelerde yüksek oranda bulunmaktadır.
SONUÇ: TELOMERİN KISALIĞI NE KADAR YAŞLANDIĞINIZI GÖSTERMEKTEDİR
Yeni doğan bir bebekte telomerler oldukça uzunken, 70 yaşındaki bir insanda ise oldukça kısadır. Uzun telomer, henüz çok aşınmamış kromozom uçları anlamına gelmektedir. Bunun biyolojik yaşınızın da genç olması gibi bir anlamı vardır. Telomerler kısaldıkça hücrelerin bölünmesi ve kendini yenilemesi zorlaşmaktadır. Telomer kısalması yaşlanmaya bağlı hastalıkların da hızla ortaya çıkması demektir. Telomer uzunluğunun kritik bir seviyenin altına düşmesi hücrelerin artık kendisini yenileme kapasitesinin kalmadığını bir göstergesidir. Şüphesiz bu ölüm anının geldiği zamanlardır.
KISALMIŞ TELOMERLERİ UZATMA İMKANIMIZ VAR MI?
Yapılan araştırmalar bir tedavi ile telomer boylarının uzatılmasının henüz mümkün olmadığını göstermektedir. Ancak bazı araştırmalar diyetimize yüksek DHA içeren besinlerin ilave edilmesi telomer kısalmasını veya aşınmasını yavaşlattığını ortaya koymuştur. Bu harika bir haberdir. Yani henüz telomerleri uzatarak ölümsüzlüğü keşfetmek mümkün değildir. Ancak DHA ile telomerlerin kısalmasını yavaşlatarak, yaşlanmayı geciktirmek mümkün giibi görünmektedir.
Biyolojik yaşlanmayı yavaşlatma arayışı içinde olanlar için, aşağıda DHA ile telomer kısalması arasındaki ilişkiyi araştıran bir bilimsel çalışmayı anlatan bir makale linki verilmiştir.
DHA’NIN TELOMER KISALMASINI YAVAŞLATAN ETKİSİ
Kaynaklar:
- “Barbara McClintock: The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1983”. Nobel Foundation. 1983. Retrieved 10 March 2018.
- Mender I, Shay JW (November 2015). “Telomerase Repeated Amplification Protocol (TRAP)”. Bio-Protocol. 5 (22): e1657. PMC 4863463 Freely accessible. PMID 27182535.
- Elizabeth H. Blackburn, Carol W. Greider, Jack W. Szostak: The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2009″. Nobel Foundation. 2009-10-05. Retrieved 2012-06-12.
- Farzaneh-Far, R., Lin, J., Epel, E. S., Harris, W. S., Blackburn, E. H., & Whooley, M. A. (2010). Association of Marine Omega-3 Fatty Acid Levels With Telomeric Aging in Patients With Coronary Heart Disease. JAMA : The Journal of the American Medical Association, 303(3), 250.