Hayat Dersleri -2 / Sandalyeler – Hayatımızın merkezinde görünmez kahramanlar vardır: Sandalyeler. Çocukluğumuzda ilk kez üzerine çıktığımız, sınavlara hazırlanırken bize eşlik eden, dost sohbetlerinde yan yana dizilen bu sıradan nesneler aslında sessiz tanıklardır.
Peki, hiç düşündünüz mü? Bir sandalyenin dili olsaydı bize neler söylerdi?
Sandalyeler ve Hafıza
Psikolojide bağlamsal hafıza (context-dependent memory) kavramı, yaşadığımız olayların bulunduğu mekânla ve eşya ile birlikte zihinde saklandığını açıklar (Smith & Vela, 2001). Bir sandalyeye tekrar oturduğunuzda, yıllar önce yaşanan bir konuşma ya da duygunun canlanması tesadüf değildir. Sandalyeler, belleğimizin “sessiz kutuları”dır.
Sosyal İlişkilerin Sessiz Şekillendiricisi
İlişkilerimiz sadece kelimelerden değil, mekânlardan da beslenir. Edward T. Hall’un (1966) proxemics kuramına göre sandalyelerin dizilişi, insanlar arasındaki iletişimi doğrudan etkiler. Sommer’in (1969) deneyinde, öğrencilerin daire şeklinde oturduğunda daha çok etkileşim kurdukları; sıra düzeninde ise iletişimin azaldığı bulunmuştur. Yani sandalyeler, aslında ilişkilerimizin gizli düzenleyicileridir.
Sağlık Açısından Sandalyeler: Oturmanın Bedeli
Bir insan hayatının ortalama 6 yılını oturarak geçirir (Matthews et al., 2008). Ancak uzun süreli oturma, kalp-damar hastalıkları, obezite ve zihinsel performans düşüklüğü ile ilişkilidir (Owen et al., 2010). Pronk ve arkadaşlarının (2012) araştırması, iş yerinde oturma süresi azaltılan çalışanların hem sağlıklarının hem de iş verimliliğinin arttığını göstermektedir. Yani sandalyeler, sağlığımız için sessiz ama güçlü bir etkiye sahiptir.
Sandalye ve Yaratıcılık: Akışın Gizli Anahtarı
Yazarlar, sanatçılar ve düşünürler için sandalye, yaratım sürecinin merkezidir. Virginia Woolf gibi birçok yazar, sandalyesinin kendisine yalnızlık ve odaklanma alanı sağladığını belirtmiştir. Nörobilim araştırmaları da bu deneyimi destekler: Beaty et al. (2015) yaratıcı düşünce sırasında kişinin kendini rahat hissettiği bir ortamın, beyin ağları arasında daha güçlü bir etkileşim yarattığını ortaya koymuştur.
Nasreddin Hoca ve Sandalye
Bir gün köy meydanına yeni yapılmış sandalyeler getirilmiş. Herkes oturup deniyor, çok rahat olduklarını söylüyormuş.
Hoca da oturmuş, biraz düşündükten sonra şöyle demiş:
— Sandalyeler güzel, ama asıl mesele sandalyeye kim oturuyor…
Köylüler şaşırmış:
— Ne demek istiyorsun Hoca?
Hoca gülümsemiş:
— Eğer adaletli biri oturursa sandalye “hak” kürsüsü olur, zalim biri oturursa sandalye “yük” olur. Demek ki değer sandalyede değil, oturandadır!
Nasrettin Hocanın Sandalye (Koltuk) Fıkrasından Çıkarılabilir Yargılar
-
Sandalye insana değer katmaz; insan sandalyeye değer katar.
-
Koltuğun ağırlığı oturandan gelir, tahtın kudreti tahta değildir.
-
Adaletli biri oturduğunda sandalye makam olur; zalim oturduğunda yük olur.
-
Bir koltuğun gerçek değeri, onun üstünde alınan kararlarla ölçülür.
-
Makam, insanın aynasıdır; orada hakikati gizlemek mümkün değildir.
-
Sandalye sabittir, değişken oturandır; bu yüzden asıl sınav insandadır.
-
Boş sandalye nötrdür; ama insanla birlikte ya adaletin ya da zulmün sahnesi olur.
-
Makam insanı büyütmez; sadece içindeki küçüklüğü ya da büyüklüğü açığa çıkarır.
-
Hak için oturanın sandalyede izi kalır, haksızlık için oturanın lekesi kalır.
-
Sandalye bir eşyadır; değerini karakter, ağırlığını ise vicdan belirler.
Sandalyelerin Sessiz Hikâyeleri
Bir sandalyenin gözünden insan hayatı:
👶 Çocukluk: Annesinin dizinde güven bulan, mama sandalyesinin keyfini çıkaran bir çocuk.
🎓 Gençlik: Sınavlara hazırlanırken ikide bir sandalyesinden düşerek sabahlayan bir öğrenci.
💼 Olgunluk: Toplantılarda verilen kararlar, söylenemeyen cümleleri takip eden bir yaş grubu.
👵 Yaşlılık: Pencere kenarında, kendisi gibi yaşlanmışlık gıcırtıları çıkarıp, sessizce hatıralara dalan bir çift göz.
Sonuç: Sessiz Tanıkların Öğrettikleri
Sandalyeler bize şunları öğretir:
-
Hafıza bağlamsaldır: Sandalyeler, geçmişin izlerini saklayan sessiz kutulardır.
-
Sandalyeler (Koltuklar) ilişkileri şekillendirir: Oturma düzeni iletişimi belirler.
-
Oturma alışkanlığı sağlığı etkiler: Sandalye ile kurulan ilişki beden ve ruh sağlığını etkiler.
-
Yaratıcılığın mekânı vardır: Doğru sandalye, üretkenliği artırır.
-
Eşyalar da hikâye anlatır: Sandalyeler, hayatımızın görünmez tarihçileridir.
Kaynaklar
-
Beaty, R. E., Benedek, M., Silvia, P. J., & Schacter, D. L. (2015). Creative cognition and brain network dynamics. Trends in Cognitive Sciences, 19(8), 435–443.
-
Hall, E. T. (1966). The Hidden Dimension. Doubleday.
-
Matthews, C. E., Chen, K. Y., Freedson, P. S., et al. (2008). Amount of time spent in sedentary behaviors in the United States, 2003–2004. American Journal of Epidemiology, 167(7), 875–881.
-
Owen, N., Healy, G. N., Matthews, C. E., & Dunstan, D. W. (2010). Too much sitting: the population health science of sedentary behavior. Exercise and Sport Sciences Reviews, 38(3), 105–113.
-
Pronk, N. P., Katz, A. S., Lowry, M., & Payfer, J. R. (2012). Reducing occupational sitting time and improving worker health: the Take-a-Stand Project. Preventing Chronic Disease, 9.
-
Smith, S. M., & Vela, E. (2001). Environmental context-dependent memory: A review and meta-analysis. Psychonomic Bulletin & Review, 8(2), 203–220.
-
Sommer, R. (1969). Personal Space: The Behavioral Basis of Design. Prentice-Hall.
