Hipokampus – Gözlerinizi kapatın ve çocukluğunuzdan bir anı hatırlamaya çalışın: Belki ilk bisiklete binişiniz, belki de bir doğum günü pastasının üzerindeki mumlar… Bu sahneler, beyninizin derinliklerinde saklanan karmaşık bir sistemin ürünü. O sistemin merkezinde ise, denizatı biçiminde küçük ama güçlü bir merkezi yapı var: Hipokampus…
Hipokampus Nedir ve Nerede Bulunur?
Hipokampus, beynin medial temporal lob bölgesinde, iki taraflı olarak yer alır. Küçük boyutuna rağmen, hafızanın oluşumu, düzenlenmesi ve hatırlanmasında kritik rol oynar. Adını, şeklinin denizatına (Latince hippocampus) benzemesinden alır.
İlginç olan şu ki, beynin bu mahallesi yalnızca bilgileri depolamaz; onları bağlama oturtur. Yani yalnızca “ne” olduğunu değil, “nerede” ve “ne zaman” olduğunu da kodlar.
Anıların Doğum Noktası
Hipokampus, yeni anıların kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya aktarılmasında bir tür “aktarım istasyonu” görevi görür. Bu işleme konsolidasyon denir. Uykunun özellikle derin evrelerinde (yavaş dalga uykusu) hipokampus, gün içinde edinilen bilgileri beynin diğer bölgelerine dağıtır.
Bunun en çarpıcı kanıtı, 1950’lerde epilepsi tedavisi amacıyla hipokampusu cerrahi olarak çıkarılan Henry Molaison (H.M.) adlı hastada görüldü. H.M., ameliyat sonrası yeni anılar oluşturma yeteneğini kaybetti ancak ameliyat öncesine ait anılarını koruyabildi. Bu, hipokampusun yeni hafıza inşası için vazgeçilmez olduğunu kanıtladı.
Mekânsal Hafızanın Ustası
Hipokampus, yalnızca olayları değil, bulunduğumuz yerleri de kodlar. 2014 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü, “yer hücreleri” ve “ızgara hücreleri” adı verilen nöronların keşfine verildi. Bu hücreler, hipokampus ve çevresindeki entorhinal kortekste bulunur ve bir tür içsel GPS sistemi gibi çalışır. Londra taksi şoförleri üzerinde yapılan ünlü bir çalışmada, şehir haritasını ezbere bilen şoförlerin hipokampuslarının belirli bölgelerinin daha büyük olduğu keşfedildi.
Duygular ve Hipokampus İlişkisi
Hipokampus, limbik sistemin bir parçası olduğu için amigdala ile yakın ilişki içindedir. Bu bağ sayesinde, duygusal açıdan yoğun anılar daha güçlü ve kalıcı olur. Örneğin, önemli bir sınav günü ya da bir kaza anı, yıllar geçse bile net hatırlanabilir.
Bunun nedeni, amigdalanın salgıladığı stres hormonlarının hipokampus üzerindeki etkisidir. Ancak aşırı stres, hipokampusun işlevini bozarak hafıza sorunlarına yol açabilir.
Plastisite: Hipokampus Kendini Yenileyebilir mi?
Uzun süre beynin yeni nöron üretemeyeceği sanılıyordu, ancak son araştırmalar hipokampusta yetişkin nörogenezinin mümkün olduğunu gösteriyor. Yani hayat boyu öğrenme ve hafıza güçlendirme ihtimali, düşündüğümüzden daha yüksek. Düzenli egzersiz, kaliteli uyku ve zihinsel uyarım, hipokampusta yeni bağlantıların oluşmasını destekliyor.
Sonuç: Hipomapus Anılarımızın Bekçisidir.
Hipokampus, geçmişimizi şekillendiren ve geleceğimizi planlamamızı sağlayan hafıza haritasının merkezinde yer alır. Onsuz, hayatımız parçalanmış anı kırıntılarından ibaret olurdu. Bu yüzden, zihinsel sağlığımızı korumak için hipokampusun ihtiyaç duyduğu uyku, beslenme ve zihinsel egzersizi ona sunmak, anılarımızı korumanın en güvenilir yoludur.
Kaynaklar
Eriksson, P. S., et al. (1998). Neurogenesis in the adult human hippocampus. Nature Medicine, 4(11), 1313–1317. https://doi.org/10.1038/3305
Maguire, E. A., et al. (2000). Navigation-related structural change in the hippocampi of taxi drivers. Proceedings of the National Academy of Sciences, 97(8), 4398–4403. https://doi.org/10.1073/pnas.070039597
O’Keefe, J., & Dostrovsky, J. (1971). The hippocampus as a spatial map. Brain Research, 34(1), 171–175. https://doi.org/10.1016/0006-8993(71)90358-1
Scoville, W. B., & Milner, B. (1957). Loss of recent memory after bilateral hippocampal lesions. Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry, 20(1), 11–21. https://doi.org/10.1136/jnnp.20.1.11
