Hayat Dersleri -1 – Metroda Yan Koltuktaki Adamın Hikâyesi

Hayat Dersleri – 1 – Metroda yan koltuktaki yabancının hikâyesi bize empati, dikkat, yalnızlık ve modern hayatın gizli derslerini fısıldıyor. Siz de bu sessiz tanıklıkları keşfedin, istedim. Açıkçası çok sıkça metroya binen biri değilim, ama biniyorum. Ben de sıradan yolculuklar gibi, metro yolculuğunu sıradan görüyordum; kapılar açılır, insanlar biner, oturur ya da ayakta kalır, sonra sessiz bir şekilde kendi durağında iner. Yani her yolculuk aslında görünmeyen hikâyelerle doludur. Bir gün yanınıza oturan bir adam, sizin için bir insanlık dersinin sessiz öğretmeni ve sıradan bir yolcudan çok daha fazlası olabilir. Kimbilir; belki de bu yazıyı metroda okurken insanlara farklı gözlerle bakmışsınız ve ne şimşekler çakmıştır beyninizde …  

Metro: Modern Hayatın Aynası

Sosyolog Marc Augé (1995), metroları “non-places” yani “kimliksiz mekânlar” olarak tanımlar. İnsanlar orada anonimdir; isimleri, kimlikleri, hikâyeleri yokmuş gibi davranırlar. Fakat gerçekte, her yolcunun arkasında yüzlerce sayfa hayat vardır. Metroda yanımızda oturan bir adam, belki de işten eve dönen yorgun bir baba, bir sınava hazırlanan öğrenci ya da sessizce kayıplarını düşünen bir yaşlıdır.

Sessiz Yolculukların Dili: Empati

Metrodan hayat dersleri – Psikolojik araştırmalar, günlük yaşamda karşılaştığımız yabancılarla kurulan küçük temasların bile ruh sağlığımızı olumlu etkilediğini göstermektedir. Epley & Schroeder (2014), Chicago metrosunda yaptıkları deneyde, yabancılarla sohbet eden yolcuların yolculuklarını daha keyifli bulduğunu ortaya koymuştur. Yani yan koltuktaki adam sadece bir yabancı değildir; sizin ruh hâlinizi dönüştürebilecek gizli bir fırsattır.

Yan Koltuktaki Adamın Hikâyesi

Bir metro sabahı. Kapılar kapanır, vagon hareket eder. Yanınıza oturan adam elindeki dosyalara göz atar. Yüzünde uykusuzluk izleri, gözlerinde belki de bir hayat mücadelesinin sessizliği vardır.

Bir durakta genç bir kadın bebeğiyle biner; adam yerinden kalkar, sessizce yerini ona verir. Bu basit jest, aslında metrodaki tüm yolculara görünmez bir mesaj taşır: İnsanlık hâlâ hayatta. (İnsanlık ölmedi!)

Belki siz o gün iş yerinde zor bir sunum yapacaksınız, belki moraliniz bozuk olacak; ama o küçük iyilik anı, zihninize “iyiliğin varlığı”nı fısıldar ve gününüze farklı bir enerji katar.

Metroda Zamanın Psikolojisi

Metrodan hayat dersleri – Şehir içi ulaşımda geçirilen zaman, modern insanın hayatının önemli bir parçasıdır. American Time Use Survey (2022) verilerine göre, büyük şehirlerde yaşayan insanlar günlük ortalama 54 dakikalarını ulaşımda geçiriyor. Bu süre çoğu zaman boşa harcanmış gibi görülse de, doğru farkındalıkla bir meditasyon alanına dönüşebilir.

Yanınızdaki adamın hikâyesini merak etmek, kendi hayatınızı da yeniden anlamlandırmanıza yardımcı olabilir.

Metrodaki Sosyal Dersler: Gözlem ve Farkındalık Üzerine Örnek Olay

Stephen R. Covey’in

“7 Habits of Highly Effective People” (Etkili İnsanların 7 Alışkanlığı)

adlı kitabında anlattığı bir örnek:

“Bir Pazar sabahı New York metrosundaydım. Her zamanki gibi insanlar sessizdi; bazıları gazete okuyordu, bazıları gözlerini kapamıştı, bazıları dalgın dalgın oturuyordu. Ortam sakindi.”

“Derken bir adam çocuklarıyla birlikte vagona bindi. Çocuklar hemen bağırıp çağırmaya, oradan oraya koşturmaya başladılar. Adam ise yanımda oturmuş, gözlerini kapatmış, sanki hiçbir şey duymuyordu. Çocuklar ortalığı birbirine katıyordu; insanların gazetelerini çekiştiriyor, eşyalarını alıp kaçıyorlardı. Benim de sabrım tükenmeye başlamıştı.”

“Sonunda dayanamayıp adama döndüm:
— Beyefendi, çocuklarınız insanları rahatsız ediyor. Onlara müdahale etseniz iyi olmaz mı? dedim.”

“Adam sanki dalgınlığından uyandı. Bana baktı ve yumuşak bir sesle şöyle dedi:
— Haklısınız… Onlara müdahale etmem gerek. Ama biz biraz önce hastaneden geliyoruz. Çocukların anneleri yarım saat önce vefat etti. Ne yapacaklarını bilemiyorlar… Ben de ne yapacağımı bilmiyorum…”

“Bir anda içimden geçen her şey değişti. Artık çocukların yaramazlığı değil, adamın ve çocukların acısı gözümün önündeydi. Birden onlara kızmak yerine yardım etme isteğiyle dolmuştum.”

Sonuç: Metro Olayından Alınacak Dersler

1. Önyargılarımız eksik bilgiden kaynaklanır.
   İnsanların davranışlarını genelde kendi dar bakış açımızla yargılarız. Oysa bilmediğimiz bir gerçek, bütün resmi değiştirebilir.

2. Empati bakışı değiştirir.
   Birinin yaşadığı acıyı veya koşulları anladığımızda, tepkilerimiz kızgınlıktan anlayışa dönüşür. Empati, sert yargıları eritir.

3. Paradigma değişimi mümkündür.
   Aynı olay, farklı bir bilgiyle bambaşka anlam kazanabilir. Düşüncelerimiz ve duygularımız bilgiye bağlı olarak kökten değişir.

4. İnsan davranışının ardında görünmeyen bir hikâye vardır.                                                                                        Her gürültünün, her suskunluğun, her öfkenin arkasında bilinmeyen bir yaşanmışlık olabilir. Hemen hüküm vermek aceleciliğe yol açar. Kısacası, herkesin görünmeyen bir hikâyesi vardır.

5. Sabır ve anlayış, çatışmadan daha yapıcıdır.
   Başkalarını düzeltmeye kalkmadan önce onların neden öyle davrandığını anlamaya çalışmak, ilişkilerde yumuşama sağlar.

6. Bir anlık bilgi, tüm duygularımızı dönüştürebilir.
   Yargılamak için acele etmeyip önce “neden?” sorusunu sormak, hem bize hem karşımızdakine fayda getirir. Gözlerinizi biraz kaldırıp yanınızdaki yolcuya bakmak, sadece onu değil, kendinizi de yeniden keşfetmenizi sağlayabilir.

7. Her yabancı bir hikaye taşır. Modern psikolojiye göre, “diğerinin hikâyesini merak etmek” empatiyi güçlendirir (Decety & Jackson, 2004).

8. Küçük jestler, büyük izler bırakır. Sosyal psikolojide “prososyal davranışlar” (Batson, 2011), toplumda güveni ve bağlılığı artırır.

9. Anonimlik içinde bile bağ mümkündür. Metrolar, insanların birbirini görmezden geldiği yerler gibi görünse de, aslında mikro etkileşimlerin filizlenebildiği sahnelerdir.

Kaynaklar

• Augé, M. (1995). Non-Places: Introduction to an Anthropology of Supermodernity. Verso.

• Batson, C. D. (2011). Altruism in Humans. Oxford University Press.

• Decety, J., & Jackson, P. L. (2004). The functional architecture of human empathy. Behavioral and Cognitive Neuroscience Reviews, 3(2), 71–100.

• Epley, N., & Schroeder, J. (2014). Mistakenly seeking solitude. Journal of Experimental Psychology: General, 143(5), 1980–1999.

• U.S. Bureau of Labor Statistics. (2022). American Time Use Survey.