Ekran Bağımlılığı – Ekran deyince hemen TV’yi anlamayın; her türlü ekrandan söz ediyorum. Eskiden bu konuda aslan payı TV’nindi. Şimdi özellikle gençlerin dünyasında TV ekranı değil, mobil telefon ekranı var. Eskiden “Yeter artık TV izlediğin, biraz da ders çalış!” sözleri, şimdi “Bırak şu cep telefonunu, çık arkadaşlarınla oyna” şekline bürünmüş durumda.
Çok yaygın ve bir o kadar da rahatsız edici ekrana kilitlenme sorunu başta anne ve babalar olmak üzere, çocuklar konusunda duyarlı olan herkesin ortak problemi durumunda. Bir ekran başında, en masum herhangi bir oyuna takılıp kalan çocukların bazı nedenlerden dolayı zihinsel travma yaşadıklarını biliyor muydunuz?
Peki, Ekranda Geçirilen Sürenin Ölçüsü Nedir?
Yaş gruplarına göre, çocuklar herhangi bir ekran başında ne kadar süreyle kalmalı?
Ekran bağımlılığı ve ekranda geçen süre tartışması, hiç bitmeyen bir kavgadır. Haftada bir, cep telefonuma gelen mesaj, ekran başında ne kadar süre harcadığımı gösteriyor. Üzülüyorum kendi halime; ortalama 3 saat ne demek! O zaman kendime soruyorum, “Peki 3 saat da kitap okuyor muyum?”
Çocuklara gelince, bıraksanız tüm gün ekran başında olmak istiyorlar. Bunlar Metaverse çocuğu galiba. Oysa biz ebeveynler buna razı değiliz. Hayatımızın çoğu, kaçınılması neredeyse imkansız olan teknolojiyi içeriyor. Artık sadece eğlence için değil, öğrenme ve sosyal etkileşim için de ekranlı cihazlara güveniyoruz. Artık çocuğunuza “yeter artık, bırak şu telefonu!” diye haykırdığınızda, sizi mahcup edecek şu cevabı alıyorsunuz: “Anne, öğretmenin verdiği makaleyi okuyorum.” diyebilirler veya “Ders programım değişti; ona bakıyorum.” şeklinde de bir cevap alabilirsiniz.
Bir dahaki sefere artık benzer bir talepte bulunamıyorsunuz. İyi mi?
Doğru dengeyi bulmak ve hatta “dengeli” olmanın nasıl göründüğünü bilmek zor olabilir. Çocukları çevreleyen olumsuzluk ve ekran zamanın olumsuz etkisine, suçluluk ve belirsizliğin katkıda bulunma ihtimali oldukça yüksektir.
Ekran süresi ne kadar fazla? Hangi noktada zararlı?
Ne yazık ki, bu konularda yapılmış klinik çalışmalar oldukça yetersizdir. FOMO diye bir kavram üretildi ama FOMO’nun ne olduğunu bilmek o kadar önemli değil. Çünkü, bazı yeni araştırmalara göre, teknolojinin çocuklar için başlangıçta düşünüldüğü kadar kötü olmayabileceğini; gerçekten önemli olan ekranda geçen sürenin kaç saat olduğundan çok, izlenilen her neyse, izleme içeriğinin niteliği olduğunu gösteriyor.
Ekranda geçen zamanının çocuklar üzerindeki etkileri hakkında ne biliyoruz?
Ekran süresi konusunda bilim adamları bile farklı düşünüyorlar. Araştırma sonuçlarına da güvenmiyorlar. Çünkü bu tür araştırmaları kapsamlı bulmuyorlar; sonuçlar çelişkili ve ekran zamanının davranışsal ve zihinsel sorunların asıl nedeni olduğuna dair çok az kanıt buldular. (Kaynak-1)
Başka sorunlar da var. Araştırmaların çoğu ilişkisel, kesitsel veya kullanıcının veya ailesinin öz bildirime dayalıdır. Bu da yanlı ve çarpık veriler için daha büyük bir riske yol açtı.
Örnek bir çalışmada elde edilen bulgulara göre, bir çocuğun ruh hali ile uykusu ekran kullanımıyla ilgili olarak ne kadar etkilenir?
Yakın zamanda yapılan bir araştırma, çocuklarda uyku bozukluğunun minimum düzeyde olduğunu, yani ekran başında geçirilen saat başına ortalama 3 ila 8 dakika daha az olduğunu buldu. (Kaynak-2)
Bazı çocuklar diğerlerinden daha hassas olabilir, bu nedenle çocuğunuzun neler yapabileceğini bilin. Engelleyici kullanmak, yatmadan bir saat önce ekran süresini kısmak yardımcı olabilir. Genel olarak, yatma zamanı rutinine ve tutarlı bir uyanma saatine odaklanmak daha faydalıdır.
Karamsarlık üzerindeki etkilerine ne dersiniz?
Bir araştırmaya göre, bakıcıların veya ebeveynlerin psikososyal işlevsellikte bir artış fark etmesi beş saatten fazla cihaz tabanlı ekran süresi alacaktır. (Kaynak-3)
Depresyon ve Anksiyeteye Neden Olur mu?
Ekran başında geçirilen süre ile bir çocuğun veya gencin zihinsel sağlığı arasındaki bağlantı da sorgulanıyor. Çalışmalar tutarlı sonuçlar vermedi ve nedensel bir ilişki gösteremedi. Bu araştırmalar devam edecek.
Aynı şekilde, bir ergen ekran başında çok fazla vakit geçirdiği için zihinsel sağlık sorunlarıyla boğuşuyor mu? Yoksa çocuk zihinsel sağlık sorunları nedeniyle daha fazla ekran mı kullanıyor? Korelasyon nedensellik anlamına gelmez. Depresyon ve anksiyete ile uğraşan çocukların telefonlarını aşırı kullanma olasılıkları daha yüksek olabilir. (Kaynak-4)
Ekran Süresi Türleri: Aktif ve Pasif…
Aktif Ekran Süresi ve Etkileri Nelerdir?
Aktif ekran süresi, çocuğa faydalı olabilecek içeriklerle harcanan ekran süresidir.
Etkileşimli programlar ve oyunlar “beyni” meşgul edecek ve çocuğun düşünmesini sağlayacaktır. Eğitici video oyunları, konu odaklı sohbetler, düşünceyi, yaratıcılığı ve problem çözme becerilerini geliştirmeyi teşvik eden herhangi bir şey aktif ekran süresidir. BU çocuğa “gizil öğrenme” türü dediğimiz farkında olmadan öğrenmesine katkı verir.
Pasif Ekran Süresi ve Etkileri Nelerdir?
Bu, çocuğun sosyal medyada gezinmek ve dizi ya da film izlemek gibi şeyler yaparak “harcadığı” boş zamandır.
Bu şeylerden arada bir zevk alınabilir, ancak ölçülü olarak yapılması gerekir. Çocukları olumsuz yönde etkileyebilecek içerik, bu pasif ekran süresinde kendini gösterir. (Kaynak-5)
Biraz daha farklı düşünelim!
Aktif ve pasif diye ayırınca her şey süt liman değil elbette. Konu burada kapanmıyor; bazen bir oyun veya video eğitici görünebilir, ancak çok az çocuğa katkısı olmayabilir. Bazen de bir şey boş zaman gibi görünebilir ancak oldukça eğitici olabilir.
Çocuklar İçin Ekran Zamanının Şaşırtıcı Faydaları da var.
Teknoloji çocuklarımızı çepeçevre kuşatmıştır. Çocuk, kaçınılmaz olarak, teknolojiyle etkileşime girmek zorundadır. Pozitiflerin farkında olmak dengeyi bulmanıza yardımcı olabilir. Çocukların aktif ekran süresinden yararlanmanın bazı yolları nelerdir?
1-) Video oyunları
Video oyunları kötü bir üne sahiptir ve genellikle zaman kaybı olarak kabul edilir, ancak aktif kategoriye girebilirler. Avantajlar, video oyununa göre değişir; ancak çoğu aşağıdakilerle ilişkilidir:
- Görsel işleme
- Dikkat
- El-göz koordinasyonu
- Mekansal işleme
- Problem çözme
- Yaratıcılık
- Öz-yönelim
- Sosyal etkileşim
- Keşif
- Eğitim programları
Bazı videolar eğitici olarak pazarlanıyor zaten. Ancak çoğu, çocuklar için kaliteli içerik sağlamaya elverişli ve aşağıdaki becerilerin gelişimine katkı verebilir:
- Okuryazarlık
- Renk, sayı ve harf tanıma
- Hayal gücü
- Karakter Gelişimi
- Yerleri ve kültürleri tanıma
Bir çocuğun teknoloji konusunda bilgili olması gelecek için paha biçilmez bir beceridir. Çocuklar yeni şeylere uyum sağlamada biz yetişkinlerden daha iyi ve daha hızlıdır. Teknolojiyle büyümek, onlara öz düzenlemeyi öğrenirken, teknolojiye aşina olma şansı verir.
2+ Yaş Grubuna Dikkat!
İki yaşından küçük çocukların etkileşimli oyunlardan ve videolardan daha fazlasına ihtiyacı vardır. Sembolik, hafıza ve dikkat becerileri dijital medyadan öğrenecek kadar olgunlaşmamıştır. Ekrandakileri gerçek hayata aktaramıyorlar. Bu yaşta, bir çocuğun bilişsel, dil, motor, sosyal ve duygusal becerileri kişisel etkileşimler ve uygulamalı oyunlar yoluyla geliştirilir.
Bu, küçük çocukların asla ekran başında olmaması gerektiği anlamına gelmez, ancak minimum düzeyde olmalı ve bağlantı kurma zamanı olarak kullanılmalıdır. (Kaynak-6)
Ekran Süresinin Olumsuz Etkisi
Her şeyde denge esastır. Ekran süresi kötü olmasa da, farkında olunması gereken birçok potansiyel sorun var. Negatifler, genellikle altta yatan sorunların belirtileri olduklarında tek başlarına duruyorlarmış gibi listelenir.
Olası En Büyük Sorunların Başında Şunlar Gelmektedir:
Obezite, huysuzluk, uykusuzluk ve konsantrasyon eksikliği…
Tehlikeli olan teknoloji değil, onun yerine geçmesine izin verdiğimiz şeydir. Çocuklar daha az aktifler, dikkat ve konsantrasyonda çok geç kalıyorlar. Bu yüzden dikkatleri dağılıyor. Yetişkinler de bundan suçludur.
Harvard Medical School’da sosyal ve davranış bilimleri doçenti olan Micheal Rich, “Teknolojiyle birlikte gelişmek için yeterince esnek olmalıyız, ancak onu nasıl doğru kullanacağımızı seçmeliyiz. Ateş, yemeğimizi pişirmek için harika bir keşifti, ancak hem acıtabileceğini hem de öldürebileceğini öğrenmek zorunda kaldık” dedi. (Kaynak-7)
Çocuklar ve gençler, nasıl hissettiklerine dikkat ederek öz düzenlemeyi öğrenebilirler. Herkes zamanının envanterini çıkararak, hedeflere odaklanarak ve gerçek hayattaki yaşayacaklarını düşünerek “fişi çekmeyi” öğrenebilir.
Bağımlılık Olduğunu Düşündüğünüzde Ne Yapmalısınız?
Tablet veya telefonu almaya çalıştığınızda çocuğunuz üzülüyor mu? Çocuğunuz sık sık kullanmak istiyor ve tercih ediyor gibi mi görünüyor? Merak etmeyin. Bu bir bağımlılık olduğu anlamına gelmez. Bu bir hayal kırıklığı meselesi olabilir.
Çocuklar, yetişkinler gibi, aniden iş değiştirmekte zorlanabilirler; oyuncağının elinden alınması gibi üzücü olabilir. Bu yüzden çocuğunuzun bunu kolaylaştırmasına izin verin. Zamanın dolmak üzere olduğuna dair beş veya on dakikalık bir “uyarı” verin. Konuşun ve geçişi kolaylaştırmak için onları “konfor bölgelerinin” dışına çıkarın.
Ekran Bağımlılığı Bozukluğunun 8 Belirtisi
Doğal olarak, bağımlılık, çocuklarının dikkatsizce ekrana bakmasını ve kapatma zamanı geldiğinde sinirlenmesini izleyen ebeveynler için bir endişe kaynağıdır. Çocuğunuzun kontrol ile mücadele ettiğini düşünüyorsanız, Neurohealth Associates’e göre şunları aramanız gerekir. (Kaynak-8)
- Meşguliyet
- Para çekme
- Artan tolerans
- Ekran süresinin azaltılamaması veya durdurulamaması
- Diğer çıkarların kaybı
- Olumsuz sonuçlara rağmen devam ediyor
- Kullanım hakkında yalan söylemek
- Olumsuz ruh hallerinden kaçmak için kullanır
Ekran Bağımlılığı Bozukluğu ve Çocuğunuzun Sağlığı
Ekran bağımlılığı çocuğunuzun sağlığını hem kısa hem de uzun vadede olumsuz etkileyebilir. Neden olabileceği sorunlardan bazıları nelerdir?
- Kısa Süreli Sağlık Sorunları
- Uykusuzluk hastalığı
- Sırt ağrısı
- Kilo alımı veya kaybı
- Görüş problemleri
- Baş ağrısı
- Endişe
- Sahtekârlık
- Suçluluk ve yalnızlık duyguları
- Saldırganlık
- Uzun Vadeli Sağlık Sorunları
Ekran bağımlılığı – Bağımlı olduğunda, bir çocuğun beyni zaman içinde ön lob ve insula bölgesinde doku kaybeder. Bu özellikle davranış ve büyümeyi nasıl etkiler? Bu doku kaybı, bir çocuğun aşağıdakilerle mücadele etmesine neden olabilir:
- Planlama ve organizasyon
- Sosyal olarak kabul edilemez dürtüleri bastırmak
- Merhamet ve empati geliştirmek
- Konuşma
Sonuç: Tavsiyelerimiz
Genel olarak daha az ekran süresi olmasına veya belki de herkesin bir molaya ihtiyacı olduğuna karar verebilirsiniz. Bu geçişi nasıl kolaylaştırabilirsiniz? (Kaynak-9)
1-) Bir plan oluşturun. Çocuğunuzla/çocuklarınızla konuşun, endişeleri tartışın ve herkesin geri bildirimini alın.
2-) Bir başlangıç tarihi seçin. Gelecekteki bir tarih belirleyin ve çocuklara planı kabul etmeleri için zaman verin.
3-) Yapılacak alternatif şeylerin bir listesini yapın. Kaçınılmaz “sıkıldım” a hazırlıklı olun. Bunu çok duyacaksınız. O halde oyun oynamak, el işi ve kitap okumak teşvik edebilir.
4-) Ekranlı cihazları gözden uzak tutun. Görünmezlerse fark edilmeyebilirler.
5-) Çocuğunuzla oynayın. Bazı çocukların ebeveyn desteğine ihtiyacı var ve katılımınız onları daha fazla oynamak isteyecektir.
6-) İyi bir rol model olun. Çocuklar davranışınızı taklit edecek, bu nedenle kendi ekran sürenizi sınırlayın.
7-) Yeni rutinler oluşturun. Çocuklar genellikle ekran süresini alışkanlıktan kullanırlar. Çocuğunuzun onu kullanma olasılığının en yüksek olduğu zamanları bulun ve bu boşluğu başka bir şeyle doldurmaya yardımcı olun.