Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkat sürelerinde, odaklanma kapasitelerinde ve bilgi işlem hızlarında belirgin farklılıklar yaratır (American Psychiatric Association, 2013). Bu durum, akademik başarıyı, iş performansını ve günlük yaşam etkinliklerini olumsuz etkileyebilir. Hızlı okuma teknikleri, sadece okuma hızını artırmakla kalmaz, aynı zamanda bilişsel odaklanmayı güçlendirmeye ve bilgi işleme kapasitesini optimize etmeye yardımcı olabilir (Rayner et al., 2016).
DEHB’li bireyler için tasarlanmış stratejiler, geleneksel hızlı okuma tekniklerinden farklılık gösterir; görsel dikkat, kısa süreli hafıza ve bilişsel yükün dengelenmesi ön plandadır. Teker teker bakalım:
1. Parçalı Odaklama (Chunking) Tekniği
Parçalı odaklama, metinleri anlam bloklarına ayırarak okumayı içerir. DEHB’li bireylerde dikkatin kısa süreli olması nedeniyle kelime kelime okuma, hızlı okuma sırasında verimsizdir. Parçalı odaklama, beynin görsel ve bilişsel kaynaklarını tek bir blok üzerinde yoğunlaştırarak, hem anlamayı hem de hızlanmayı destekler (Swanson et al., 2011). Örneğin, her paragrafı 3–4 cümlelik anlam bloklarına ayırmak, dikkati dağıtmadan bilgi alımını kolaylaştırır.
2. Göz İzleme ve Rehberleme Teknikleri
Göz rehberleme teknikleri, gözün satırlar arasında kaymasını düzenleyerek hızlı ve verimli okuma sağlar. DEHB’li bireyler genellikle satır atlama veya tekrar okuma eğilimindedir. Marker kalem, parmak veya dijital gösterge kullanmak, göz hareketlerini kontrol eder ve dikkatin metin üzerinde kalmasını sağlar (Benedetto et al., 2013). Bu teknik, hem göz yorgunluğunu azaltır hem de bilgi işleme süresini kısaltır.
3. Zaman Sınırlı Okuma (Timed Reading)
Zaman sınırlı okuma, belirli bir süre içinde metni bitirmeye odaklanmayı içerir. DEHB’li bireylerde dışsal uyarıcılar dikkati dağıtabildiği için, zaman sınırlı egzersizler kısa süreli motivasyonu artırır ve bilişsel kontrolü güçlendirir (Solanto et al., 2010). Örneğin, 5–10 dakikalık sürelerle paragraf veya sayfa hedefleri koymak, hem hız hem de odaklanmayı geliştirir.
4. Multisensory Destek ve Hafıza Tekniği
DEHB’li bireylerde kısa süreli hafıza sınırlamaları, hızlı okuma sırasında bilgilerin unutulmasına yol açabilir. Multisensory teknikler, görsel ve işitsel kanalları aynı anda kullanarak hafızayı destekler (Gathercole & Alloway, 2008). Metni yüksek sesle okumak, renkli vurgular yapmak veya not almak, bilgilerin daha kalıcı şekilde işlenmesini sağlar.
Nörobilim Perspektifi
Nörogörüntüleme çalışmalarına göre, DEHB’li bireylerde prefrontal korteks aktivitesi, dikkat ve yürütücü işlevlerde farklılık gösterir (Cortese et al., 2012). Hızlı okuma teknikleri, özellikle parçalı odaklama ve göz rehberleme yöntemleri, prefrontal korteksin aktivasyonunu artırır ve dikkat kontrol mekanizmalarını güçlendirir. Ayrıca multisensory yaklaşımlar, hem temporal hem de parietal lobları aktive ederek kısa süreli hafızayı destekler.
Sonuç
Dikkat eksikliği olan bireyler için hızlı okuma teknikleri, yalnızca okuma hızını artırmakla kalmaz; dikkat kontrolünü güçlendirir, bilişsel yükü dengeler ve bilgi işleme kapasitesini optimize eder. Parçalı odaklama, göz rehberleme, zaman sınırlı okuma ve multisensory destek teknikleri, DEHB’li bireylerin verimli okuma deneyimi yaşamalarına yardımcı olur. Bilimsel araştırmalar, bu stratejilerin hem akademik başarıyı hem de günlük yaşam etkinliklerini olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Sonuç olarak, hızlı okuma becerileri, dikkat eksikliği olan bireylerin öğrenme süreçlerinde görünmez bir güç kaynağıdır.
Kaynaklar
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). APA.
Benedetto, S., Carbone, A., & Bridgeman, B. (2013). Eye movements in reading and visual search: Differences and similarities. Vision Research, 87, 15–25.
Cortese, S., Kelly, C., Chabernaud, C., et al. (2012). Toward systems neuroscience of ADHD: A meta-analysis of 55 fMRI studies. American Journal of Psychiatry, 169(10), 1038–1055.
Gathercole, S. E., & Alloway, T. P. (2008). Working memory and learning: A practical guide for teachers. Sage.
Rayner, K., Pollatsek, A., & Reichle, E. D. (2016). The psychology of reading. Psychology Press.
Solanto, M. V., Marks, D. J., Wasserstein, J., et al. (2010). Efficacy of meta-cognitive therapy for adult ADHD. American Journal of Psychiatry, 167(8), 958–968.
Swanson, H. L., Kehler, P., & Jerman, O. (2011). Working memory, strategy knowledge, and strategy instruction in children with reading disabilities. Journal of Learning Disabilities, 44(2), 103–122.
