Tükenmişlik – Modern iş yaşamında uzun çalışma saatleri, yüksek performans beklentileri ve sürekli değişen iş dinamikleri, çalışanlarda mesleki yorgunluk ve giderek artan oranda tükenmişlik sendromuna yol açmaktadır. Christina Maslach’ın 1980’lerde tanımladığı tükenmişlik, günümüzde Dünya Sağlık Örgütü’nün ICD-11 sınıflandırmasında “kronik iş stresiyle baş edememe” olarak kabul edilmiştir (WHO, 2019). Bu sendrom, yalnızca bireysel bir sorun değil, kurumsal verimlilik ve toplumsal refah için de kritik bir tehdittir.
Tükenmişlik Nedir? Boyutları Nelerdir?
Tükenmişlik, özellikle iş yaşamında ortaya çıkan, uzun süreli ve kronik iş stresine bağlı gelişen fiziksel, duygusal ve zihinsel yorgunluk hali olarak tanımlanır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 2019’da tükenmişliği Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD-11) içinde bir “işle ilişkili fenomen” olarak tanımlamış, ancak bir hastalık sınıfına dâhil etmemiştir.
Maslach ve Jackson (1981) tükenmişliği üç boyutta ele alır:
-
Duygusal tükenme: Enerji ve motivasyonun kaybı.
-
Duyarsızlaşma: İşe, çalışma arkadaşlarına veya hizmet verilen kişilere karşı olumsuz ve mesafeli tutum.
-
Kişisel başarıda azalma: Çalışanın kendisini yetersiz hissetmesi ve üretkenlik algısının düşmesi.
Araştırmalar, tükenmişliğin depresyon, uyku bozukluğu, kardiyovasküler sorunlar ve işten ayrılma niyetiyle güçlü şekilde ilişkili olduğunu göstermektedir (Salvagioni et al., 2017).
5 Adımda Tükenmişlikle Başa Çıkın
1. Adım: Stres Yönetimi
Mindfulness ve bilişsel davranışçı terapi tekniklerinin tükenmişliği azaltmada etkili olduğu gösterilmiştir (Hülsheger et al., 2013). Düzenli nefes egzersizleri ve kısa meditasyon uygulamaları çalışanların stres tepkilerini azaltabilir.
2. Adım: İş-Yaşam Dengesini Kurun
Araştırmalar, dinlenme ve sosyal etkinliklerin, mesleki yorgunluğu dengeleyici rol oynadığını ortaya koymuştur (Sonnentag & Fritz, 2015). Özellikle tatil ve boş zaman aktiviteleri, psikolojik kaynakların yenilenmesini sağlar.
3. Adım: Kurumsal Politikalarınız Olsun
İş yükü düzenlemesi, destekleyici liderlik ve esnek çalışma modelleri, tükenmişlik riskini düşürür (Bakker & Demerouti, 2017). Kurumların çalışan destek programları sunması, bireysel çabaları tamamlar.
4. Adım: Sosyal Destek Alın
Aile, arkadaş ve iş arkadaşlarından alınan sosyal destek, tükenmişliğe karşı koruyucu faktördür (Halbesleben, 2006). Destekleyici ilişkiler duygusal dayanıklılığı güçlendirir.
5. Adım: Mesleki ve Kişisel Gelişim Desteği Alın
Mesleki eğitim ve beceri gelişimi, çalışanların öz yeterlik duygusunu artırır, bu da tükenmişliği azaltır (Schaufeli & Taris, 2014).
Sonuç
Mesleki yorgunluk ve tükenmişlik sendromu, bireysel iradeyi aşan, çok boyutlu bir olgudur. Ancak stres yönetimi, iş-yaşam dengesi, kurumsal destek, sosyal bağlar ve kişisel gelişimle tükenmişlik süreci yavaşlatılabilir ya da engellenebilir. Hem bireylerin hem kurumların bilinçli çabaları, sağlıklı ve sürdürülebilir bir çalışma yaşamının anahtarıdır.
Makaleden Elde Edilen Fikirler
-
Tükenmişlik, yalnızca bireysel değil, kurumsal bir sorundur.
-
Farkındalık ve terapi temelli yaklaşımlar bilimsel olarak etkilidir.
-
Dinlenme ve boş zaman, psikolojik kaynakları yeniler.
-
Esnek çalışma ve lider desteği kurumların sorumluluğudur.
-
Sosyal destek, tükenmişlik sendromu na karşı güçlü bir tampon mekanizmadır.
Kaynaklar
-
Bakker, A. B., & Demerouti, E. (2017). Job demands–resources theory: Taking stock and looking forward. Journal of Occupational Health Psychology, 22(3), 273–285.
-
Halbesleben, J. R. B. (2006). Sources of social support and burnout: A meta-analytic test of the conservation of resources model. Journal of Applied Psychology, 91(5), 1134–1145.
-
Hülsheger, U. R., et al. (2013). Benefits of mindfulness at work: The role of mindfulness in emotion regulation, emotional exhaustion, and job satisfaction. Journal of Applied Psychology, 98(2), 310–325.
-
Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2(2), 99–113.
-
Salvagioni, D. A. J., et al. (2017). Physical, psychological and occupational consequences of job burnout: A systematic review. World Journal of Psychiatry, 7(1), 52–68.
-
Sonnentag, S., & Fritz, C. (2015). Recovery from job stress: The stressor-detachment model as an integrative framework. Journal of Organizational Behavior, 36(S1), S72–S103.
-
World Health Organization. (2019). Burn-out an “occupational phenomenon”: International Classification of Diseases. WHO.
