Yönetim ve Mizah / Yönetmek, insanlık tarihinin en ciddi meziyetlerinden biridir; ama aynı zamanda en komik olanıdır da. Çünkü her çağda, gücün olduğu yerde biraz korku, biraz kibir, biraz da saçmalık bulunur. Yönetim ve mizah ise bu saçmalığın aynasıdır: Kimi zaman bir filozofun dilinde, kimi zaman bir halk hikâyesinde, kimi zaman da bir karikatürde çıkar karşımıza. Daha önce mizah konusunda yazmış olduğumuz makalelerden de okuyabilirsiniz. En son kısa bir süre önce yazdığımız “Mizah-İnsanlığın Ortak Dili” başlıklı makaleyi ve 15 ülkeden seçtiğimiz gülümseten mizah örneklerini inceleyebilirsiniz.
Bu yazıda ise “Yönetmek” konusunda 10 farklı ülkeden/milletten, çağlar boyu “yönetmek ve yönetilmek” üzerine söylenmiş en anlamlı(sız), komik ve düşündürücü 10 örnek seçtik.
1. Antik Yunan – Platon’un Filozof Kralı
Bir gün öğrenciler Platon’a sorar:
“Hocam, neden filozoflar kral olmalı diyorsun?”
Platon gülümser:
“Çünkü krallar düşünmüyor; düşünenler de kral olamıyor.”
Bağlam:
Platon’un bu sözü, düşünceyle iktidarın nadiren buluştuğu tarihî gerçeğe mizahi bir dokunuştur. Yönetim, bilgelikten uzaklaştığında komediye dönüşür.
2. Osmanlı – Nasreddin Hoca ve Eşeğin Fikri
Kadılar Hoca’ya sorar:
“Hoca, sen olsan devleti nasıl yönetirdin?”
Hoca yanıtlar:
“Önce eşeğimin fikrini alırdım.”
Kadılar şaşırır: “Eşeğin fikri mi olur; ne işe yarar?”
Hoca cevaplar:
“Nice yöneticiler gelip geçti; içlerinden en başarılı olanları eşek fikriyle yönetenler oldu!”
Bağlam:
Nasreddin Hoca’nın nükte dolu bu sözü, halk aklının yöneticilere ayna tutan evrensel eleştirisidir.
3. Çin – Konfüçyüs’ün Uyarısı
Bir vezir, Konfüçyüs’e danışır:
“Efendim, imparator halktan çok şikâyet ediyor.”
Konfüçyüs der ki:
“Demek ki halk hâlâ konuşabiliyor; tehlike halk sustuğunda başlar.”
Bağlam:
Konfüçyüs’ün bu öğüdü, binlerce yıl sonra bile geçerlidir: özgür eleştirinin sustuğu yerde yönetim değil, yalnızca sessizlik hüküm sürer.
4. Roma – Bürokrasi Sanatı
Bir senatör der ki:
“Roma’da üç sınıf insan vardır: Emir verenler, emirleri yorumlayanlar ve ne dediği anlaşılmayanlar.”
Bir diğeri ekler:
“Ve üçüncü grup genellikle imparatorun yakınındadır!”
Bağlam:
Roma’nın karmaşık yönetim sistemi, tarihte bürokrasinin ilk komedilerinden birine ilham olmuştur.
5. Osmanlı Sarayı – “Vergi ve Sevgi”
Bir gün padişah danışmanına sorar:
“Halkım beni seviyor mu?”
Danışman eğilerek der ki:
“Severler hünkârım… ama biraz daha vergi koyarsanız, sevgileri sonsuzlaşır.”
Bağlam:
Halkın sevgisiyle verginin ters orantılı olduğu, her çağın yöneticilerine tanıdık gelen bir gerçektir.
6. Japonya – Edo Dönemi Dersi
Bir samuray efendisine sorar:
“Efendim, halk neden bizden korkar?”
Efendi yanıtlar:
“Çünkü korkmasalar sorular sormaya başlarlar; o zaman yönetmek zorlaşır.”
Bağlam:
Japon feodal yapısında itaat, bir yönetim erdemi değil, sistemin sessiz garantisiydi. Mizah burada ironiyi kullanır.
7. İngiltere – Winston Churchill’in Gerçeği
“Demokrasi, berbat bir yönetim biçimidir; ama diğerlerinin hepsi ondan daha berbattır.”
Bağlam:
Churchill’in esprisi, demokrasinin kusurlu doğasını hem kabul eder hem de savunur: Mizah, burada bilgelikle birleşir.
8. Arap Dünyası – Emir ve Deve
Bir emir çölde halkına seslenir:
“Benim için canınızı verin!”
Bir bedevi cevaplar:
“Efendim, canımız zaten sizin; keşke birazı bize kalsa da nefes alsak!”
Bağlam:
Güç karşısında mizah, Arap halk kültüründe en etkili direnç biçimlerinden biridir.
9. Fransa – Eşitliğin Mizahı
1789 Devrimi sonrası bir köylü bağırır:
“Artık kral yok, herkes eşitmiş!”
Yanındaki der ki;
“Doğru, ama bazıları eşitlikte daha eşit gibi duruyor.”
Bağlam:
Bu nükte, devrimlerin bile sınıfsal gerçeklerden tam kurtulamadığını hicveder. Orwell’in “Hayvan Çiftliği”nden önce söylenmiş bir halk zekâsıdır.
10. Sovyet Rusya – Dilekçe Özgürlüğü
Bir memur vatandaşa der ki:
“Dilekçenizi özgürce yazabilirsiniz, ama sonucu biz belirleriz.”
Vatandaş sorar:
“O zaman niye yazıyoruz?”
Memur cevaplar:
“Yönetimin özgürlük anlayışı gereği!”
Bağlam:
Totaliter rejimlerde mizah, sessiz bir başkaldırı biçimidir. İnsan, gülerek direnmenin yolunu bulur.
Sonuç: Mizah, Yönetimin Aynasıdır
Yönetim ve Mizah / Tarihin her döneminde mizah, iktidarın gölgesine ışık tutmuştur. Filozofun cümlesinde, halkın fıkrasında, memurun şakasında bir gerçek gizlidir:
“Yönetmek ciddiyetle yapılır; ama yönetilmeye katlanmak için biraz mizah gerekir.”
Mizah, insanlığın en derin savunma mekanizmasıdır — çünkü gülmek, bazen yönetilmenin en bilge yoludur.
