Öğretmen Etkisi – Siz de okumuş veya duymuşsunuzdur şu veciz ifadeyi: “Hayattaki en büyük şans küçükken iyi bir öğretmene rastlamakmış.” Sahiden; çok geç anlamış olsam da bu cümleyi, bizim gibi yatılı okullarda okumuş öğrencilerin öğretmenleri neredeyse 24 saat bizimleydiler.
Eğitim tartışmalarında sıkça şu sorular sorulur: Öğrencinin her türlü şekillenmesinde belirleyici nedir; müfredat mı belirleyici? Okul binası mı? Teknoloji mi? Sınıf mevcudu mu?
Oysa eğitim bilimleri bu soruya uzun zamandır net bir yanıt vermektedir:
Bir okulda öğrencinin öğrenme düzeyini en çok etkileyen okul içi faktör öğretmendir.
Aynı okulda, aynı öğrencilerle, aynı imkânlarla çalışan öğretmenler arasında bile öğrenme çıktıları dramatik biçimde değişebilmektedir. Bu durum, okul yönetimini şu gerçekle yüzleştirir:
Başarıyı artırmak isteyen bir okul, öğretim kadrosunu güçlendirmeden ve nitelikli öğretmen seviyesini yakalamadan ilerleyemez. Şimdi bu etkiye yakından bakalım:
1. Öğretmen Etkisi Nedir?
Öğretmen etkisi, bir öğretmenin öğrencinin akademik, duyuşsal ve bilişsel gelişimine yaptığı ölçülebilir katkıdır.
Araştırmalar göstermektedir ki:
-
Etkili bir öğretmen, dezavantajlı bir öğrenciyi birkaç yıl içinde akademik olarak üst seviyeye taşıyabilir.
-
Etkisiz öğretmenlerle geçirilen yıllar, telafisi zor öğrenme kayıplarına yol açar.
John Hattie’nin 800’den fazla meta-analizi kapsayan Visible Learning çalışması, öğretmenin etki büyüklüğünü 0.57 olarak belirlemiştir; bu değer, eğitimde anlamlı gelişme eşiğinin oldukça üzerindedir.
2. Öğretim Kalitesi Neyi İfade Eder?
Öğretim kalitesi yalnızca “konu anlatma” becerisi değildir. Aşağıdaki boyutların bütünüdür:
-
Öğrenme hedeflerinin açıklığı
-
Dersin yapılandırılması
-
Öğrenci katılımı
-
Geri bildirim kalitesi
-
Ölçme-değerlendirme yaklaşımı
-
Öğrenci farklılıklarına uyum
Dolayısıyla öğretim kalitesi, sınıfta olup bitenin pedagojik mimarisidir.
3. Öğretmen Etkisi Nasıl Ölçülür?
Bu soru kritik bir yanılgıyı da beraberinde getirir:
Öğretmen etkisi sadece sınav sonuçlarıyla ölçülemez.
3.1. Çok Kaynaklı Ölçüm Yaklaşımı
Bilimsel ve etik bir değerlendirme için şu kaynaklar birlikte kullanılmalıdır:
a) Öğrenci Öğrenme Verileri
-
Süreç odaklı ölçmeler
-
Ön-test / son-test gelişimi
-
Kavramsal anlama düzeyi
Ama tek başına yeterli değildir.
b) Sınıf Gözlemleri
Standartlaştırılmış gözlem formları ile:
-
Öğrenci etkileşimi
-
Soru sorma düzeyi
-
Aktif öğrenme oranı
izlenir. Amaç denetlemek değil, öğretimi görünür kılmaktır.
c) Öğrenci Algı Verileri
Araştırmalar, öğrencilerin öğretim kalitesini oldukça isabetli değerlendirdiğini göstermektedir.
-
Açıklık
-
Adalet
-
Destek algısı
bu alanda önemli göstergelerdir.
d) Öğretmen Öz-Değerlendirmeleri
Öğretmenin kendi öğretimine dair refleksiyonu:
-
Profesyonel farkındalığı artırır
-
Gelişim kültürünü besler
4. Öğretmen Etkisini Artıran Faktörler
4.1. Geri Bildirim Kültürü
Hattie’ye göre geri bildirimin etki büyüklüğü 0.70’tir. Ancak:
-
Yargılayıcı değil,
-
Süreç odaklı,
-
Geliştirici olmak zorundadır.
4.2. Mesleki Öğrenme Toplulukları
Öğretmenler yalnız bırakıldığında gelişim tesadüflere kalır.
-
Ortak ders planlama
-
Öğrenci çalışmalarını birlikte analiz etme
-
Deneyim paylaşımı
öğretim kalitesini doğrudan artırır.
4.3. Veri Okuryazarlığı
Öğretmenler:
-
Not vermeyi biliyor,
-
Ama veriyi okumayı her zaman bilmiyorsa,
Okul yönetimi, öğretmenleri veriyle düşünmeye alıştırmalıdır.
5. Okul Yöneticisinin Rolü: Denetçi mi, Geliştirici mi?
Veriye dayalı okul yönetimi, öğretmeni baskılayan değil, güçlendiren bir liderlik gerektirir.
Etkili yöneticiler:
-
Öğretmen performansını gizli ajanda yapmaz
-
Güvenli gelişim ortamı oluşturur
-
Hataları öğrenme fırsatına dönüştürür
Aksi hâlde ölçme, savunma refleksi üretir; gelişim değil.
6. Ölçülmeyen Öğretim Gelişmez
Öğretmen etki verisi olmayan bir okul:
-
Gelişimi sezgilerle yönetir.
-
İyi öğretmeni tesadüfen fark eder.
-
Sorunları geç görür.
Oysa ölçülen öğretim:
-
Geliştirilebilir.
-
Desteklenebilir.
-
Yaygınlaştırılabilir.
Sonuç
Okul başarısını belirleyen tek bir sihirli değişken yoktur; ancak en güçlü kaldıraç öğretmendir.
Bu nedenle veri temelli okul yönetimi, öğretmeni merkeze almazsa eksik kalır.
Öğretmen etki verisini etik, çok boyutlu ve gelişim odaklı kullanan okullar:
-
Öğrenci başarısını kalıcı biçimde artırır.
-
Kurumsal öğrenme üretir.
-
Eğitimde adalet ve kaliteyi birlikte sağlar.
Eğitimde kalite, sınıfta başlar; ama akıllı yönetimle yaygınlaşır.
Kaynakça
-
Hattie, J. (2009). Visible Learning. Routledge.
-
OECD (2019). TALIS Results: Teachers and School Leaders as Lifelong Learners.
-
Darling-Hammond, L. (2017). Teaching for Quality and Equity. Harvard Education Press.
-
Marzano, R. J. (2007). The Art and Science of Teaching. ASCD.
