Nöroplastisite Terapileri – “Beynin nöroplastisitesi” kavramını nöronların yeniden yapılandırılması işlemi olarak biliyoruz. Beyin nöronları yeni bir duruma karşı kendini yeniden konumlandırır; değiştirir veya geliştirir. Bu yönüyle nöroplastisitenin bize kazandırdığı önemli algı ve anlayış, stabil bir beyinden dinamik bir beyne, değişmez bir beyinden değişken bir beyne geçiş yapabildiğimizdir.
Nöroplastisite, halkın ağzındaki bazı basmakalıp yargıları da çürütüyor. Mesela “Bir insan 7’sinde ne ise, 70’inde de odur.” veya “huylu huyundan vazgeçmez!” “Can çıkar huy çıkmaz” gibi birçok atasözünü artık çöpe atabilirsiniz.
Bu konuda yazdığımız “Nöroplastisite Hakkında bilmek İstediğiniz Her Şey” başlıklı diğer bir yazımızdan ayrıntılı bilgiye ulaşabilirsiniz.
Bu yazımızda nöroplastisiteyi farklı açılardan inceleyeceğiz.
Nöroplastisitenin Beyin Üzerindeki 6 Faydası
Nöroplastisite Terapileri – Artık bilimsel verilere dayanarak şunu net şekilde biliyoruz: Nöroplastisitenin beyne sağladığı çok sayıda fayda var. Nöroplastisitenin beynimizin uyum sağlama yeteneğini tamamlamak için başvurduğu diğer yollardan bazıları şunlardır:
1-) Felç gibi, beyin hastalıklarında iyileşmeye etki edebilir.
2-) Travmatik beyin yaralanmalarında iyileşmeyi sağlayabilir.
3-) Bir alandaki kaybedilen işlev, diğer alanlardaki işlevleri iyileştirebilir (örneğin, bir duyu kaybolursa, diğer duyular gelişebilir.)
4-) Hafıza yeteneklerini geliştirebilir.
5-) Geniş alanda bilişsel yetenekleri geliştirebilir.
6-) Öğrenmeyi daha etkili yapabilir.
Peki, nöroplastisiteyi nasıl uygulayabiliriz? Sayılan faydaları nasıl elde edebiliriz?
—– Sponsor Bağlantı —–
5-12 YAŞ ARASI ÇOCUKLARIN KONSANTRASYONLARI İÇİN
ANZAN MEGA ARİTMETİK BEYİN EGZERSİZLERİ EĞİTİMİ
—– Yazının Devamı —–
Nöroplastisite ile Beyninizi Nasıl Yenileyebilirsiniz?
Nöroplastisite Terapileri – İlk olarak, nöroplastisite terapilerinin nasıl uygulanacağına dair bir kaç fikir edinelim.
Nöroplastisiteyi arttırdığı iddia edilen yöntemlerden birkaçı şunlardır:
- Aralıklı oruç tutmak: Nöroplastisiteyi ve sinaptik adaptasyonu artırır. Nöral ağların büyümesini destekler, genel bilişsel işlevi iyileştirir ve nörodejeneratif hastalık riskini azaltır.
- Beyin Yolculuğu yapmak: Beyni yeni uyaranlara ve yeni ortamlara maruz bırakarak, beyinde yeni yollar ve aktiviteler açar.
- Anımsatıcı cihazların kullanılması: Alınacak hafıza eğitimleri, prefrontal parietal ağdaki bağlantıları geliştirebilir ve yaşa bağlı bazı hafıza kayıplarını önleyebilir.
- Bir müzik aleti çalmayı öğrenmek: Müzik enstrümanı öğrenmek, beyin bölgeleri arasındaki bağlantıyı artırabilir ve yeni sinir ağları oluşturmaya yardımcı olabilir.
- Baskın olmayan el ve parmak egzersizleri: Yeni sinir yolları oluşturabilir ve nöronlar arasındaki bağlantıyı güçlendirebilir. Mesela sağ el kullanıyorsanız, bazı işleri sol eliniz de yaptırın.
- Kurgusal kitaplar okumak: Roman veya hikaye gibi kurgusal kitaplar okumak, beyindeki bağlantıyı arttırır ve geliştirir.
- Kelime dağarcığınızı genişletmek: Okuyarak kelime dağarcığınızı genişletin. Bu, görsel ve işitsel süreçlerin yanı sıra belleği de etkinleştirir.
- Sanat eseri üretmek: Bir eser üretmek, iç gözlemi, hafızayı, empatiyi, dikkati ve odaklanmayı artırabilen dinlenme halindeki beynin bağlantılarını artırır.
- Dans: Dans yapmak, Alzheimer riskini azaltır ve sinirsel bağlantıyı artırır.
- Uyku: Nöronlar arasında bağlantı görevi gören ve hücreler arasında bilgi aktarımına yardımcı olan dendirtlerin büyümesi yoluyla öğrenmenin kalıcı hale getirir.
Travma Sonrası Beyni Nöroplastisite ile İyileştirmek
Nöroplastisite Terapileri – Nöroplastisite üzerine yapılan araştırmalar, ciddi travma geçirenlerin beyinlerindeki değişiklikleri gözlemleyerek büyük ilerlemeler kaydetti.
Bilim insanları, beyinde ciddi hasar olan bazı hastaların, hasarın boyutu göz önüne alındığında, inanılmaz derecede iyileşebildiğini fark ettiler. Bunun nasıl mümkün olduğunu merak ettiler. Bu meraklarını giderecek kavram tabii ki nöroplastisiteydi.
Araştırmacılara göre, travma sonrası nöroplastisitenin üç aşaması vardır:
- Yaralanmadan hemen sonra nöronlar ölmeye başlar ve kortikal yollar azalır; bu aşama bir ila iki gün sürer. Bu durum, hiç kullanılmamış veya az kullanılmış ikincil sinir ağlarını ortaya çıkarabilir.
- Birkaç gün sonra, bu kortikal yolların aktivitesi inhibitörden uyarıcıya değişir ve yeni sinapslar oluşur; hem nöronlar hem de diğer hücreler, hasarlı veya ölü hücrelerin yerini almak ve iyileşmeyi kolaylaştırmak için görevlendirilir.
- Birkaç hafta sonra, yeni sinapslar ortaya çıkmaya devam eder ve beynin “yeniden şekillenmesi” tüm hızıyla devam eder. Bu, rehabilitasyon ve terapinin beynin bazı yararlı yeni yollar öğrenmesine yardımcı olabileceği zamandır.
Kök hücreleri içeren, gen ekspresyonunu ve hücresel proliferasyonu modifiye eden, inflamatuar reaksiyonları düzenleyen ve hasarı durdurmak için bağışıklık hücrelerini toplayan terapilere ek olarak, nöroplastisiteyi teşvik ederek iyileşmeye yardımcı olmayı amaçlayan şu anda geliştirilmekte ve test edilmekte olan birçok farmakolojik tedavi bulunmaktadır.
Beyin hasarının iyileşmesi zor bir şey olmasına rağmen, paradoksal olarak beynin nöroplastik yeteneklerinden yararlanmak için en iyi zamanlardan biridir. Çünkü yaralanma veya travma sonrası, beynin önemli değişiklikler yapma, yeniden düzenleme ve iyileşme zamanı ve fırsatıdır.
Felç İyileşmesi için Nöroplastisite Rehabilitasyonu
Nöroplastisite Terapileri – Nöroplastisite sayesinde felç sonrası iyileşmeler de oldukça sık gözlenmiştir. İnmeler genellikle hastalarda orta derecede (yüzdeki bazı kas bozuklukları gibi) şiddetli (ciddi bilişsel bozukluklar, hafıza sorunları gibi) değişen beyin hasarına yol açar.
Felç iyileşmesinde nöroplastisiteyi teşvik etmenin en iyi yolu iki temel yöntem kullanmaktır:
1-) Tekrar yapma (Task repetition): Öğrenilen bilginin zihinsel tekrarıdır. İngilizce çalışırken kelime hafızasında sıklıkla zihinsel tekrarlar yapmak gibi.
2-) Özel uygulama yapma (Task-specific practice): Performansın belirli bir amaç için tekrarlanmasıdır. Mesela, İngilizce çalışırken, öğrenilen kelimelerin cümle yapısı içinde kullanılması, yani konuşma pratiğinin yapılması gibi.
Başka bir deyişle, sınırları çizilmiş, amaçlı düzenli bir uygulama yoluyla yeni bir beceri veya aktivite öğrenmek veya öğrendiğimizi daha çok tekrar etmek beyinde önemli değişikliklere neden olabilir. Tekrar yaparak ve belirli uygulamalarla kazanacağınız bir alandaki iyileştirmeler, genellikle diğer yetenek ve becerilerdeki iyileştirmelere de yayılabilir.
Nöroplastisite Depresyona Nasıl Yardımcı Olabilir?
Nöroplastisite Terapileri – Nöroplastisite ve depresyon arasındaki bağlantıyla ilgili hem iyi hem kötü haberimiz olacak.
Kötü haberle başlayalım: Konu psikiyatrik bozukluklar olduğunda bir tür negatif nöroplastisite de oluşabiliyor. Bu durumda depresyon beyne zarar verebilir. Sağlıksız ve uyumsuz bağlantıları teşvik edildiğinde sağlıklı ve uyarlanabilir yolları kapatabilir.
İyi haber şu ki, Nöroplastisite sayesinde bazı tedaviler hasarı durdurabiliyor. Hatta belki de tersine çevirebiliyor. Daha iyi haber şu ki, nöroplastisite üzerine yapılan araştırmalar bize “günlük davranışlarınızın beyin yapısı ve işlevi üzerinde ölçülebilir etkileri olabileceğini” göstermiştir.
Kolay olmayabilir ve sürekli çaba gerektirebilir; ancak beynimizi her yaşta daha iyi işlev görmemize yardımcı olabilecek şekillerde “yeniden oluşturma” yeteneğine sahibiz.
Kaygıya Yardımcı Olmak İçin Nöroplastisiteyi Kullanmak
Nöroplastisite Terapileri – Aynı ilkeler, anksiyete bozukluklarını yönetmek ve tedavi etmek için de geçerlidir. Beynimiz, kaygıyı yönetme yeteneğimizi geliştirmek için yeniden bağlantılar oluşturma ve yeniden şekillenme yeteneğine de sahiptir.
Temel olarak, nöroplastisite; kaygıyı yönetmenize ve tedavi etmenize yardımcı olmak için uygulanabilir. Ancak biraz zaman ve çaba gerektirir!
Daha kalıcı beyin değişiklikleri, düşünce kalıplarını uyarlayarak ve değiştirerek, hatırlama ve hafıza kalıplama, nefes egzersizleri, göz kalıplama, duruş alışkanlıklarını değiştirme, vücut farkındalığını artırma ve duyusal algıyı hedefleme yoluyla elde edilebilir.
—– Sponsor Bağlantı —–
ÇOCUKLARIN HAFIZA VE ZEKALARINI GELİŞTİRMEK İÇİN
3-7 YAŞ İÇİN – ÇOCUK ZEKA VE HAFIZA SETİ
—– Yazının Devamı —–
Kaygı ve Depresyon için 7 Nöroplastisite Egzersizi
Nöroplastisite Terapileri – Depresyon için özel olarak tasarlanmış nöroplastisite egzersizi pek yoktur, ancak bu, bu konuda hiçbir şey yapamayacağınız anlamına gelmez.
Birçoğu depresyon yönetimine ilişkin daha geleneksel tavsiyelerden tanıyacağımız iyileştirici uygulamalar bulunmaktadır. Bunlar
- Hafıza güçlendirme işleri ve hafıza oyunları
- Hokkabazlık, sihirbazlık gibi kurnazlıklar yapmayı öğrenmek
- Yeni bir enstrüman çalmayı öğrenmek
- Yeni bir dil öğrenmek
- Hafif ila orta derecede düzenli egzersiz yapmak
- Satranç, bulmaca veya sudoku gibi zorlu beyin aktiviteleriyle uğraşmak
- Yeni bir konuyu, özellikle büyük ve karmaşık bir konuyu kısa sürede öğrenmeye çalışmak
Kronik Ağrı ve Nöroplastisite
Nöroplastisite Terapileri – Nöroplastisitenin, insanların kronik ağrıyı yönetmesine ve tedavi etmesine yardımcı olmasında da önemli bir rolü vardır. Ne de olsa ağrının kendisi bir dizi nöronal ateşlemedir ki, biz bu ateşleme bağlantılarını değiştirirsek ağrının anlamını da değiştirmiş oluruz.
Konuyla ilgili yakın tarihli bir araştırma, beyninizin kronik ağrıya uyum sağlamasına ve yönetmesine yardımcı olabilecek en az dört yöntem olduğunu buldu:
- Transkraniyal (Kafatası boyunca yer alan) doğru akım uyarımı (Bu, belirli tepkileri uyarmak için beynin belirli bölgelerine yerleştirilen elektrotlarla olabiliyor).
- Transkraniyal manyetik stimülasyon (belirli alanları devreye sokmak için bir “çubuk” (bir sihirbaz veya orkestra şefinin çubuğu gibi düşünün) aracılığıyla beynin istilacı olmayan manyetik uyarımı).
- Aralıklı oruç tutmak (açlık periyotlarını takiben normal gıda alımı periyotları).
- Glikoz uygulaması yapmak (normal yaşlanma nedeniyle kaybettiklerimizin yerine glikoz takviyesi).
Daha yoğun tedavilere ek olarak, ağrı deneyiminize nöroplastisite ilkelerini uygulamak için yapabileceğiniz birçok şey var. İyi haber şu ki, bunların çoğu, normal hayatta zaten daha sağlıklı olmak için hepimizin yapmamız gereken şeyler!
—– Sponsor Bağlantı —–
PARETO PRENSİBİYLE / MEGA İNGİLİZCE
—– Yazının Devamı —–
Kronik Ağrı Tedavisinde Nöroplastisite Uygulamaları
Nöroplastisite Terapileri – Aşağıda verilen altı uygulama ve alıştırmanın, kronik ağrı ile başa çıkmak için yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Bunların tümü, beyin bağlantılarının ağrı mesajını nasıl aldığını ve hangi anlamda ilettiğini etkileme yeteneğine sahiptir:
- Düzenli egzersiz yapmak
- Sağlıklı beslenmek
- Sigarayı bırakmak
- Zihni aktif, meşgul ve dinamik tutmak
- Stresi uzak tutmak için gevşeme teknikleri uygulamak
- Farkındalık uygulaması (Tefekkür etmek – Varlık sorgusu yapmak; ben kimim, neciyim, nereden geldim, nereye gidiyorum vb. içsel sorular üzerinde düşünmek)
Bu aktivitelerin her biri, beyninizi ağrıya farklı tepki verecek şekilde yeniden yapılandırma ve yeniden eğitme potansiyeline sahiptir.
DEHB, OKB ve Otizm için Nöroplastisite Terapisi
Nöroplastisite Terapileri – Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozuklukları (DEHB), Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) ve otizmi tedavi etmek için nöroplastisiteyi kullanma yöntemleri vardır. Çok çeşitli sorunları ve bozuklukları olan insanlara ve çocuklara yardımcı olmak için nöroplastisite ilkeleri etrafında tasarlanmış oyunlar, etkinlikler ve programlar bulunmaktadır. Bunlardan başka yazılarımızda söz edeceğiz. Bununla birlikte, şu basit önerileri dikkate alabilirsiniz:
- Yeni şeyler öğrenmek
- Yeni deneyimlere ve yeni etkinliklere açık olmak
- Düşünce kalıplarınızı bilinçli olarak uyarlamak ve değiştirmek
- Kendinize meydan okumak için bilim destekli teknikleri kullanmak
Kaynaklar
Hellerstein, 2011). Hellerstein, D. (2011). Neuroplasticity and depression. Psychology Today. Retrieved from https://www.psychologytoday.com/us/blog/heal-your-brain/201107/neuroplasticity-and-depression
Irving, 2016). Irving, G. A. (2016). Chronic pain and neuroplasticity. Swedish Medical Center. Retrieved from https://www.swedish.org/blog/2016/03/neuroplasticity
Nguyen, 2016). Nguyen, T. (2016). 10 proven ways to grow your brain: Neurogenesis and neuroplasticity. HuffPost Blog. Retrieved from https://www.huffingtonpost.com/thai-nguyen/10-proven-ways-to-grow-yo_b_10374730.html
Sibille, K. T., Bartsch, F., Reddy, D., Fillingim, R. B., & Keil, A. (2016). Increasing neuroplasticity to bolster chronic pain treatment: A role for intermittent fasting and glucose administration? Journal of Pain, 17, 275-281.
Su, Y. S., Veeravagu, A., & Grant, G. (2016). Chapter 8: Neuroplasticity after traumatic brain injury. In D. Laskowitz and G. Grant (Eds.) Translational research in traumatic brain injury. Boca Raton, FL, US: CRC Press/Taylor and Francis Group.
