Liderlik / Tarih, aklın ateşiyle yanmış insanlarla doludur. Bazıları gerçekten yakılmış, bazıları toplumun önyargı ateşine atılmıştır. Ne var ki zaman, çoğu kez celladın değil, düşünürün tarafını tutmuştur. Bugün alkışladığımız birçok bilim insanı, bir zamanlar “tehlikeli”, “dinsiz”, “deli” ya da “hain” ilan edilmişti.
Bu şu demek; insanlık, hakikate çoğu zaman önce zulmeder, sonra ona tapar.
Bu makalede tarihin tozlu sayfalarını silkelediğimizde önce yuhalanıp sonra öldürülen, en sonunda da “pardon” denilen 6 şahsiyeti tanıtacağım:
Giordano Bruno – Düşüncenin Yakıldığı Meydan
16. yüzyılın sonunda İtalyan filozof Giordano Bruno, sonsuz evrenlerden, çoklu dünyalardan ve Tanrı’nın varlığının her şeyde tezahür ettiğinden söz ediyordu.
Bu fikirler, kilisenin kozmolojik dogmasını sarsmıştı.
1600 yılında Roma’da Campo de’ Fiori meydanında diri diri yakıldı.
Suçu, düşünmekti.
Bugün onun adını taşıyan heykel, tam da yakıldığı meydanda dimdik duruyor.
Bruno’nun külüyle, modern kozmolojinin tohumu yeşerdi.
Galileo Galilei – Hakikatin Güneşi Dünya’nın Etrafında Dönmez
Galileo, teleskobunu göğe çevirdiğinde yalnız yıldızları değil, insanın zihinsel zincirlerini de gördü.
Dünya’nın evrenin merkezi olmadığını söylemek, yalnızca bilimsel değil, teolojik bir devrimdi.
1633’te Engizisyon karşısında diz çöktürüldü.
“Yine de dönüyor,” dediği rivayet edilir; belki fısıldayarak, belki içinden.
Bugün, teleskopların adı onunla anılır; Engizisyon ise tarih kitaplarının dipnotunda bile yer almaz.
Ignaz Semmelweis – Elleri Yıkamayı Önermekle Deli Olmak
1847’de Viyana Hastanesi’nde bir hekim, doğum sonrası ölümleri azaltmanın basit bir yolunu buldu: Elleri yıkamak.
Dr. Ignaz Semmelweis’in bu önerisi, meslektaşları tarafından küçümsendi, alay edildi, hatta tıbbi otoritelere hakaret sayıldı.
Psikiyatrik hastaneye kapatıldı, orada dövülerek öldü.
Bugün her doktor, her hemşire onun yöntemini uyguluyor.
Semmelweis, öldükten sonra tıbbın “Hijyen Peygamberi” ilan edildi.
Sokrates – Sorgulamanın Bedeli
M.Ö. 399’da Atina mahkemesinde yaşlı bir adam, “gençleri yoldan çıkarmakla” suçlanarak ölüme mahkûm edildi.
Sokrates, hakikati sorgulamayı öğrettiği için öldürüldü.
Kendi öğrencileri bile korkudan onu savunamadı.
Baldıran zehrini içerken, bir medeniyetin vicdanını uyandırdı.
Bugün her eğitim felsefesi, onun “Sorgulanmamış hayat yaşamaya değmez.” cümlesinden doğar.
Hypatia – Kadın Aklının Linç Edilişi
M.S. 415’te İskenderiye’de bir kadın filozof, Hypatia, bilim ve felsefe dersi veriyordu.
Matematikte, astronomide ve etik felsefesinde çağının ötesindeydi.
Ancak erkek egemen düzen için “fazla bilge”ydi.
Bir grup fanatik tarafından sokakta linç edilerek öldürüldü.
Bugün Hypatia, kadınların bilimdeki varlığının simgesidir; onu öldürenlerse tarihin karanlık raflarında unutulmuştur.
Alan Turing – İnsanlığın Akıl Kodunu Çözen Trajedi
Liderlik / 20. yüzyılın ortasında Alan Turing, Nazi şifrelerini çözdü; modern bilgisayar biliminin temellerini attı.
Ama kendi ülkesinde cinsellik sorunları olduğu için “ahlaksızlık” suçuyla yargılandı, kimyasal hadım uygulandı.
1954’te öldüğünde henüz 41 yaşındaydı.
2013’te Kraliçe II. Elizabeth tarafından resmen affedildi.
Bugün bilgisayarlarımızın, yapay zekânın, hatta bu satırları yazan algoritmanın temeli Turing’e dayanıyor.
Ve Nihayet: Zamanın Aklı, Aklın Zamanı Affetmesi
Liderlik / Bu örnekler, sadece trajedi değil; insanlığın zihinsel olgunlaşmasının anatomisidir.
Yeni fikir, önce “tehlikeli” görünür, çünkü mevcudu tehdit eder.
Toplum, çoğu zaman zihinsel bağışıklık sistemini harekete geçirir: önce reddeder, sonra adapte olur.
Bilim tarihçisi Thomas Kuhn’un dediği gibi, “Her yeni paradigma, eskiyi yıkarak doğar.”
Ve her devrim, bir mezar taşının sessizliğinden yükselir.
Bugün laboratuvarlarda, üniversitelerde, sınıflarda düşünme cesareti gösteren herkes; bir Bruno, bir Hypatia, bir Turing kadar değerlidir.
…Çünkü hakikat önce öldürülür, sonra kutsanır.
Kaynaklar
Kuhn, T. (1970). The Structure of Scientific Revolutions.
Reston, J. (2000). Galileo: A Life.
Porter, R. (1997). The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity.
Hodges, A. (1983). Alan Turing: The Enigma.
Deakin, M. A. B. (2007). Hypatia of Alexandria.
Encyclopaedia Britannica (2024). Entries on Giordano Bruno, Sokrates, and Ignaz Semmelweis.
