Spekülasyon Nedir / Manipülasyon Nedir: Piyasada sıkça duyduğumuz iki tabir olan “spekülasyon” ve “manipülasyon” kavramları genel olarak borsalarda işlem yapan bireyler tarafından sıkıca takip edilir ve sıklıkla birbirine karıştırılır. Bu kavramlardan biri yasal iken diğeri dünyanın her yerinde suçtur. Bu makalede çok basit olarak ve örneklerle “Spekülasyon Nedir?” ve “Manipülasyon Nedir?” sorularının cevabını vereceğiz.
SPEKÜLASYON NEDİR?
“Spekülasyon Nedir?” sorusundan başlayacak olursak, bu terimin “TDK” tarifi “vurgunculuk” olarak geçmektedir. Ancak bu terimin ekonomi, finans ve sermaye piyasasında kullanılan anlamının “vurgunculuk” ile bir ilgisi yoktur. “Spekülasyon kısa bir ifadeyle “Her tür işlem (mal veya yatırım aracı işlemi) platformunda bir işlem yaparken geçmişteki verilere dayanarak kâr beklentisinin artıp azalmasına dair her tür hikayedir” diyebiliriz. Her ne kadar geçmişteki verilere dayansa da, aynı trendin olacağının % 100 garantisi yoktur. Bu anlamda spekülasyonu, geçmişteki verilere dayanarak kar etmek amacıyla yapılan davranış olarak açıklamak mümkündür. Ancak bu kar beklentisi garanti değildir. Bazen zarar etmek de mümkündür.
Somut olarak birkaç örnekle; borsada işlem gören 2 adet araba lastiği üretici firmasının hisse senetlerinin her yıl kış lastiği uygulamasına geçiş tarihinde satışlarının artıp karlılığının artması ve dolayısı ile hisse senetlerinin yükselmesi gayet doğal olacaktır. Bu olumlu bir spekülasyondur ve yatırımcı buna bu hikayeyi akıl mantık süzgecinden geçirip uygun görürse ilgili hisse senedini bu döneme uygun olarak alacaktır.
Benzer birkaç örnek daha vermek gerekirse; dönemsel olarak oluşan piyasa hareketlerinde benzer spekülasyonlar öne çıkmaktadır. Örneğin, ramazan ayında market-gıda sektörü hisselerinin değerlenmesi, yaz sezonunda tatil ve ulaştırma firmalarının kar beklentilerinin artması gibi…
Aslında, spekülasyon bir çeşit “kârlılık artış azalış beklentisi” olarak toparlanabilir. Bu yüzden olumsuz spekülasyonlarda ise ilgili piyasa enstrümanının fiyatının düşeceği varsayımı ile pozisyon alınır veya fiyatlanır.
MANİPÜLASYON NEDİR?
SPEKÜLASYON MESNETSİZ İSE “MANİPÜLASYONA” DÖNER
Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğü “Manipülasyon”u genel anlamda “yönlendirme; seçme, ekleme ve çıkarma yoluyla bilgileri değiştirme” ve ekonomi çevrelerinde kullanılma olarak da “varlıkları yapıcı, açıklayıcı ve yararlı bir biçimde kullanma işi” olarak tanımlamaktadır. Ekonomi çevrelerinde kullanım açıklaması uygun bir açıklama değildir. Aksine TDK’nın ilk iki açıklaması olan “yönlendirme; seçme, ekleme ve çıkarma yoluyla bilgileri değiştirme” ifadeleri “manipülasyon”un ekonomi, finans ve sermaye piyasası çevrelerinde kullanılma anlamına daha uygundur.
Yapılan spekülasyon, bir takım çevrelerce yönlendirme amaçlı olarak hikayeleştirilerek ve hikayeye uygun ama gerçeğe uygun olmayan parametrelerle donatılarak yatırımcılar yanıltılabilir. Bu durumda yapılan spekülasyon gerçekçi değildir. İşte bu davranış tam bir “manipülasyon”dur. Gerçek olmayan spekülasyonda bir takım çevreler bundan nemalanıyor ve fiyat hareketlerini bu “uyduruk” hikayeye göre dizayn ederek yatırımcıya tuzak kuruluyor anlamı taşır. Hatta bu durum dilimize “piyasa dolandırıcılığı” olarak girmiş olan “manipülasyon davaları“na konu olur.
Manipülasyonu da bir örnekle somutlaştıracak olursak, “A firması Kartal’daki arazisini satıyormuş, kasasına büyük para girecekmiş. Buradan gelen para ile bedelsiz sermaye artırımı yapacakmış” hikayesinin bir kısmı doğrudur. Bu da “arazisinin satıldığı” bilgisidir. Ancak hikayede bahsedilen kadar değerli olup olmadığı ve daha da önemlisi, şirketin bilançosu incelendiğinde geçmiş 8 yıllık zararlarına anılan tutarların ancak mahsup edilebileceği durumu hikayede hiç bahsedilmemiştir. Kurgu belli bir amaçla olumlu olarak yapılmıştır. Elbette manipülasyon mekanizması teknik olarak çok karmaşıktır. Bunu başka bir yazıda ele alabiliriz. Kısa yoldan bu örneği şöyle bitirelim: “Küçük yatırımcı lotlarının (lot = bir çeşit pay oranı birimi) belli sayıya ulaşması ile manipülatör operasyona başlar”. Yani gerçek haberleri kamuya düşürmeye başlar ve durumun o kadar parlak olmadığı anlaşılır. Kendisi hisse senetlerini fiyat yukarı giderken boşaltmıştır, yani satmıştır bile. Son kalan payı da haberle beraber satar ve geriye enkaz kalır.
Toparlayacak olursak,
Manipülasyon maksatlı olarak yapılır ve suçtur. Bir bakıma “piyasa vurgunculuğu”dur. Dilimize “vurgunculuk” olarak tercüme edilen spekülasyon tabiri yukarıda da izah edildiği gibi aslında hatalı bir tercümedir. Spekülasyon bir vurgunculuk değildir. “Vurgunculuk” ifadesi “manipülasyon” için çok uygundur.
Manipülasyonda bir takım çevreler maddi çıkar sağlamaktadır. Gerçekçi olmayan spekülatif hikayeleri belli bir zümre piyasada yayar.
Ancak spekülasyonda hikaye piyasa tarafından kendiliğinden oluşur ve “kendini doğuran kehanet” şeklinde gerçekleşmesi daha olasıdır.
Manipülasyonda genelde “volatilite” oluşmaz; fiyat hareketi sürekli yukarı ya da aşağı gider. Özellikle yukarı giden harekette piyasaları iyi tanımayan yatırımcı manipülatörün kontrolünde olan boş hareketlerin peşine takılır ve çok ciddi zararlar yazabilir.
Spekülasyonda ise, piyasada denge unsuru olabileceğinden daha dalgalı fiyat hareketleri de oluşur. Herkes tümden terazinin alım ya da satım kefesinde bulunmayabilir.
Herkese manipülasyonu az piyasalarda işlem yapması dileğimizle; bol kazançlar….
